در بينش توحيدي تحقق همه امور در عالم تحت اراده و مشيت اوست و تا او نخواهد به وجود نخواهد آمد; حتي افعال بندگان . (و ما رميت اذ رميت و لكن الله رمي ...)[1] "اي پيامبر! هنگامي كه تير انداختي، تو نبودي كه تير انداختي، بلكه خدا بود كه تير انداخت ."

فعل خدا بر همه چيز حتي بر اسباب و علل احاطه دارد. همه سبب ها با اراده خداوند مؤثرند و هيچ يك بدون خواست خدا مؤثر نيستند. علت در عين اين كه علت است، از ناحيه خداست و استقلال ندارد. تأثير علت در معلول خود، معلول مشيت خداست ; به نحوي كه اگر مشيت و اراده او تعلق نمي گرفت، علت نمي توانست نقش علت را داشته باشد. اين است كه همه چيز در عالم به خدا نسبت داده مي‌شود. در قرآن كريم نيز همه چيز به خدا نسبت داده شده است ; در عين اين كه گاهي از علت مادي و جز آن نيز سخن به ميان آمده است . و همين طور گاهي از كارگزاران عالم سخن مي‌گويد كه در تحولات آن نقش دارند: (قل يتوفاكم ملك الموت الذي وكل بكم ...)[2] و در عين حال همان كار را به خدا نسبت مي‌دهد. (الله يتوفي الانفس حين موتها...).[3]

نقش كارگزاران خداوند

در آيات قرآن و روايات، از موجوداتي به نام "ملائكه" ياد شده است كه در انجام اموري محول شده از ناحيه خدا نقش ايفا مي‌كنند. "جبرئيل" فرشته اي كه مأمور ابلاغ وحي از جانب خداست ; (قل من كان عدوا لجبريل فانه نزله علي قلبك باذن الله ...).[4] "ميكائيل" ملكي كه متولي امور ارزاق است ; "اسرافيل" مسؤول نفخ

---