توحيد مراتبي دارد و موحدان از اين جهت متفاوتند. ممكن است كساني در توحيد ذاتي موحد باشند ولي در توحيد عبادي و اطاعت دچار شرك باشند. شيطان طبق آنچه از امير مؤمنان (ع) نقل شده، به مدت شش هزار سال خدا را عبادت كرد،[1] اما دچار غرور شد و از فرمان خداوند سرپيچي نمود، و به اين ترتيب توحيد در طاعت نداشت . از طرفي ممكن است كسي در عبادت خدا اخلاص تام داشته باشد ولي در توحيد افعالي لنگ بزند. زيادند كساني كه در برابر خدا زانوي عبادت به زمين مي‌زنند و فراوان ذكر مي‌گويند و تسبيح مي‌كنند، ولي توكل و عقيده شان در اتكاي به او، و استمداد از او و روي نياوردن به پيش قدرتمندان و صاحبان مكنت و جاه، بسي ضعيف است و مي‌لغزند. حاصل اين كه موحد كسي است كه خداوند را يكي بداند و در پيشگاه او سرتعظيم فرود آورد و تنها به او متكي باشد و همه چيز را از او بداند و هيچ كس يا چيزي را همتاي او قرار ندهد و او را همه كاره عالم و خود بداند.

مرتبه كامل توحيد

توحيد - به معناي عقيده به وحدانيت خدا - مراتبي دارد. مرتبه كامل اين است كه هر چه بهره اي از علم و قدرت و كمال و خلق و رزق، احيا و اماته باشد، به خدا نسبت داده شود. خضوع و عبادت تنها براي او باشد. به هيچ وجه براي احدي در كنار خدا تذلل و خاكساري نباشد. و جز به رحمت او اميدوار نبود. تنها بايد از خشم و سخط او ترسيد. در عقيده و عمل بايد تسليم درگاه وي بود. و اين همان است كه از امير مؤمنان (ع) نقل شده است : "و كمال توحيده الاخلاص له"[2] "كمال توحيد و يگانه دانستن او به اين است كه همه كارها تنها براي خدا باشد." از نظر قرآن هر نوع اطاعت كور در برابر غير خدا شرك و برخلاف توحيد است . برخي از اهل كتاب كه تسليم بي چون و چراي علماي خود بودند، از نظر قرآن كار آنان پرستش غير خدا

---