دانش‌[1]، از گذشته تا امروز

«چون به قرن‌هاى گذشته نظر افكنيم، خواهيم ديد كه نظريّات و عقايدى‌

[1] در اين گفتار، براى علوم بشرى، از تجربى تا انتزاعى، واژه‌ى دانش را برگزيده‌ايم؛ در برابر علوم الهى كه علم ناميده مى‌شود. البته حكم دانش‌هاى تجربى( فيزيك) و انتزاعى( متافيزيك) كاملا يكسان نيست. آن چه خود باختگان در برابر صنعت و تكنولوژى را شفته و مريد خود كرده دانش‌هاى تجربى است؛ امّا كمتر كسى به مقايسه اين قبيل دانش‌ها با نتايج علوم الهى برخاسته است و كمتر شنيده‌ايم كه مثلا پزشكى پيشرفته‌ى امروز را با نفس حضرت عيسى 7 قياس كنند. حال يا اين گونه مسائل را اصلا باور نداشته‌اند و شأن پزشكى را اجلّ از آن مى‌دانسته‌اند كه با اسطوره‌ها مقايسه شود(!) يا مى‌دانسته‌اند كه اين دو كار از يك سنخ نيستند و قياس آن‌ها عاقلانه نيست. وقتى براى اين گونه دانش‌ها لغت« علم» به كار مى‌رود، ممكن است براى عدّه‌اى اين شبه به وجود بيايد كه علوم تجربى و علوم الهى هر دو علم هستند و به ناچار هم سنخ و هم پايه‌اند. در اين گفتار سعى بر آن است كه اين شبهه از جهاتى پاسخ داده شود و براى اين كار مجبوريم كه اين دو علم را با هم قياس كنيم؛ هر چند قياس مع الفارق به حساب بيايد.

امّا آن چه كه بيشتر در برابر علوم الهى قرار مى‌گيرد، دانش‌هاى انتزاعى، از قبيل فلسفه و از سوى ديگر علوم غريبه، مثل سحر، است. حوزه‌ى كار اين دانش‌ها به محدوده‌ى علوم الهى نزديك‌تر است و اشتباه اين دو مقوله قابل پيش بينى‌تر. تفاوت و شباهت‌هاى اين دو موضوع در طول گفتار خواهد آمد.