كيفيّت انديشه در آفرينش‌

بدان كه هر چه در جهان هستى جز خداى تعالى، از آسمان و زمين و ما بين آنهاست و تمام موجوداتى كه در آسمان و زمين وجود دارند همگى آفريده خدايند، و هر چه در جهان هستى از جوهر، و عرض وجود دارد، داراى بسى شگفتيهايى است كه نمايانگر حكمت، قدرت، جلال و عظمت خداست، و اينها غير قابل شمارشند! زيرا اگر آب دريا براى نوشتن كلمات و مخلوقات خدا مركّب شود، پيش از اينكه كلمات پروردگار پايان يابد آب دريا پايان پذيرد، هر چند كه همانند آن دريا را نيز بر آن بيفزاييم (1)، و ليكن ما به مقدارى از آنها اشاره مى‌كنيم تا نمونه‌اى از ديگر موجودات باشند.

آسمانها را با ستاره‌ها، خورشيد، ماه، افلاك و حركت و گردش ستارگان، طلوع و غروب آنها را مشاهده مى‌كنيم، و زمين را با تمام كوهها، معادن، رودها، درياها، حيوانات، گياهان و ميان آسمان و زمين؛ جو را با ابرها، بارانها، برفها، رعد و برقها، صاعقه‌ها و بادهاى وزنده‌اش مى‌بينيم! همه اين مشاهدات ما از آسمانها و زمين و موجوداتى كه در آنهاست كه هر كدام به انواعى و هر نوعى به اقسامى و هر قسمى به گروههايى تقسيم مى‌شود، كه اين انقسام و انشعاب و اختلاف صفات، شكلها و هدفهاى ظاهرى و باطنى نامتناهى است، همه اينها ميدانى است براى انديشيدن! و تمام اينها با صفات، شكلها و هدفهاى گوناگون ظاهرى و باطنى گواه بر يگانگى خدا و دليل بر جلال و كبريائى اوست و اينها