راه‌هاى فراگيرى امور نظرى‌

45. سزاوار است كه امور نظرى را با راه‌هاى اقناعى فراگيرند. در واقع بسيارى از مطالب نظرى را از راه تخيل ياد مى‌گيرند، اين‌ها امورى هستند كه انسان راهى به تعقل آن‌ها ندارد اما بعد از آن‌كه معلومات واقعا زيادى را تعقل نموده باشد، اين‌ها مبادى بعيد و مبادى غير جسمانى مى‌باشند. در مورد اين معلومات لازم است كه مثال‌هاى آن‌ها به طور عمومى فهميده شده و در نفس متعلمين به طور اقناعى جا بگيرد؛ اما تميز آن‌چه بايد به تك‌تك امم از اين علوم داد و چيزهايى كه مى‌بايد به طور مشترك براى تمام امّت‌ها و تمام ساكنان هر شهرى در نظر گرفت، و آن‌چه بايد به يك امّت، جداى از امّت ديگر داد، يا يك شهر جداى از شهر ديگر يا يك طايفه از يك شهر جداى از طايفه ديگر و به طول كل تمام اين مسايل به وسيله فضيلت فكرى حاصل مى‌شوند و اين وقتى حاصل مى‌شود كه فضيلت نظرى به دست آمده باشد.

پند و اكراه‌

46. اما فضايل عمليّه و صناعت‌هاى عملى به اين ترتيب تعليم داده مى‌شوند كه افعال آن‌ها به صورت عادت درآيد و اين به دو طريق رخ مى‌دهد؛ يكى با گفتارهاى اقناعى و رفتارهايى كه باعث انفعال نفس مخاطب گردد و ساير گفتارهايى كه اين افعال و ملكات را در نفس تمكين بخشد، آن هم تمكينى تام و تمام، تا آن‌جا كه اراده مخاطبين به طور دلبخواه، به سمت انجام افعال مناسب اين‌ها بيدار شود، و اين‌