چندبار براى او پيش بيايد اين حالت براى او تبديل به ملكه‌اى ارادى مى‌شود، آن‌گاه است كه آن ملكه اوليه شبيه‌ترين چيزهاست به اين طبيعت. در اين صورت بايد گفت كه مطلب در مورد فضايل خلقيه جزييه‌اى كه شأنشان اين است كه با فضايل فكريه جزييه قرين باشند اين‌طور است. پس به همين صورت سزاوار است بگوييم، فضايل خلقيه بزرگى كه شأن آن‌ها اقتران با فضايل فكريه بزرگ است نيز اين طور است و در اين صورت لازم مى‌آيد كه قايل باشيم هر انسان جداى از ساير انسان‌ها از روى فطرت، با فضيلتى آفريده شده است كه به بزرگ‌ترين فضايل شبيه است و مقرون است به نيرويى فكرى و بالطبع بسيار بزرگ و سپس ساير مراتب را بر اين اساس بيان نماييم.

دو راه‌

42. پس اگر مطلب اين‌چنين باشد، اين‌طور نخواهد بود كه هر انسانى صناعتش فضيلت خلقيه‌اش و فضيلت فكريه‌اش به طور اتفاقى داراى نيروى فراوان باشد، پس پادشاهان صرفا با اراده خود پادشاه نيستند، بلكه طبيعت نيز در اين امور نقش دارد، همين‌طور نيز خدمتكاران، آنان اولا از روى طبيعيت خدمتكارند، ثانيا از روى اراده و آن‌چه را كه با طبيعت خود براى آن آماده شده‌اند كامل مى‌نمايند و اگر مطلب از اين قرار باشد، بايد فضيلت نظرى و فضيلت فكرى برتر و فضيلت خلقى برتر و صناعت عملى برتر را در كسانى جستجو كرد كه اين امور در آن‌ها به طور طبعى اعداد شده‌اند و آن‌ها كسانى هستند كه‌