دست تعدّى گشودند، اكثر مواضع روى به خرابى نهاد و رعايا شكسته و پريشان و متفرّق گشتند، و حاصل و ارتفاعات روى به نقصان نهاد [و] مداخل [202 ب‌] و منافع سلاطين كم شد. بر پادشاه لازم است كه مداخل هريك از ولايات قلمرو خود را تحقيق كند، و تحقيق آن نمايد كه در ازمنه سابقه مداخل ديوانى آن ولايت چند بوده. و اگر تحقيق زمانهاى دور متعسّر و دشوار باشد، تحقيق زمانهاى نزديك، چون پنجاه سال قبل از اين و صد سال قبل از اين، كه تحقيق آن از دفاتر ديوان آسان است نمايد. آنگاه، موازنه كند ميانه مداخل زمان خود و مداخل آن زمان؛ اگر نقصى واقع شده باشد، در مقام تحقيق و تفحّص آن درآيد كه باعث بر آن چيست. و غالب آن است كه باعث بر نقصان حاصل و ارتفاعات بلاد تعدّى و ظلم و بى‌تدبيرى و نادانى عمّال و حكّام مى‌باشد. بايد كه پادشاه در مقام اصلاح اين امور درآيد و غافل نشود و در تدارك آن به اقصى الغاية بكوشد، و عمّال بد را تبديل كند، و جبر شكستگى رعايا نمايد، و در تقويت و عنايت و تخفيف مؤنات و حوالات نسبت به اهل آن ناحيت اهمال ننمايد. و اگر به بستن سدّى يا حفر نهرى يا تنقيه قناتى حاجت باشد، در آن باب سعى نمايد، و آنچه خرج بايد كرد بكند، و مردم امين كاردان جهت تمشيت آن امور مقرّر نمايد. و اگر آفتى عارض شده باشد، مثل آنكه سيلى يا طغيان آبى خرابى كرده باشد يا به سبب خشكسالى و كم‌آبى مزروعات خشك شده باشد، در گرفتن خراج تأخير نمايد؛ بلكه اگر مددى در كار باشد، از مال ديوانى بدهد تا مواضع‌آبادان شود؛ و چون‌آبادانى شود، اضعاف آن منفعت به پادشاه خواهد رسيد. و در اين ابواب، اكتفا به تدبير وزرا و عظماى ملك ننمايد و خود به حقيقت برسد و به ايشان نيز تأكيدات مى‌نموده باشد كه در اين ابواب اهتمام تمام لازم شمرند، و باز خود تفحّص كند كه آنچه مقرّر نموده به عمل آمده يا نه. و اگر به عمل نيامده باشد و در آن باب اهمالى از كاركنان شده باشد، در تدارك آن بكوشد و مردم كاردان مقرّر دارد كه در اطراف و جوانب ملك تفحّص نمايند. هرجا و موضع كه قابل احداث قنوات و حفر انهار و بستن سدّها جهت اجراى آبها بوده باشد، در احداث آن بكوشد، و در تجديد انهار قديمه و سدهاى مندرسه كه به طول ايّام اختلال و اندراس يافته اگر صرفه در تجديد و احداث آن بوده باشد، اهتمام نمايد.