باب چهارم از قسم دوم: در ذكر بعضى قوانين كلّيه كه متعلّق است به ملك‌

چون قانون مشاورت در امور ملكى و تدبير خزاين و اموال و تدبير معاش و اخراجات و ترك اسراف و تبذير و تعديل احوال سپاهى و عمّال و رعايا در اين ابواب، و تدبير اطّلاع بر احوال دوستان و دشمنان و مراسم جاسوسان و خبرگيران و فرستادن رسولان و تدبير سلوك با رسولان.

و در اين باب چند فصل است:

فصل اوّل: در قانون مشاورت در امور

خداى عز و جلّ در قرآن مجيد فرموده خطاب به حضرت رسول اللّه صلّى اللّه عليه و اله: وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ‌[1] يعنى: «مشاورت كن با ايشان- يعنى، با ياران خود.

پس، هرگاه عزيمت بر امرى كردى، پس توكّل كن بر خداى عز و جلّ» و از حضرت رسول صلّى اللّه عليه و اله منقول است كه فرموده: «ما حار من استخار، و لا ندم من استشار، و لا افتقر من اقتصد.» يعنى: «حيران نشد كسى كه استخاره كرد، و پشيمان نشد كسى كه استشاره كرد، و فقير نشد كسى كه ميانه‌روى كرد و از اسراف احتراز نمود.» و از آن حضرت منقول است كه، «من اعجب برأيه ضلّ، و من استغنى بعقله ذلّ.» يعنى: «هركس كه معجب به رأى خود باشد- يعنى، غرّه باشد به رأى خود و اعتماد تمام بر آن كرد- گمراه شد، و هركه مستغنى به عقل خود شد و عقل ديگرى را مدد عقل خود نساخت، ذليل شد.»

و از كلمات مقدّسه حضرت امير المؤمنين 7 نقل شده كه، «لا يستغنى العاقل عن‌

[1] - آل عمران: 159.