فصل سوم: در حقوق زوجات و عبيد و اماء و همسايگان‌

و زنان را مراعات بايد نمود و حقوق ايشان را وفا بايد نمود. خداى عز و جلّ در قرآن مجيد فرموده: وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ‌[1]. يعنى: «با زنان زندگانى كنيد به نيكى و خلق خوش».

در بعضى روايات هست كه آخرين وصيّتى كه حضرت رسول صلّى اللّه عليه و اله فرمود اين بود كه، «الصّلوة و ما ملكت ايمانكم و اتّقوا اللّه فى النّساء، فانّهنّ عوان فى ايديكم»[2]. يعنى: «بر شما باد كه نماز به‌پاى داريد و بر بندگان خود شفقّت كنيد و از خداى بترسيد و حقوق زنان را رعايت كنيد كه ايشان اسيرانند در دستهاى شما.»

از حضرت صادق 7 منقول است كه، «اتّقوا اللّه فى الضعيفين»[3]. يعنى: «از خداى بپرهيزيد و بترسيد در باب دو ضعيف». يعنى، يتيم و زنان.

از حقوق [106 ب‌] معاشرت مرد بر اهل آن است كه اهل خود را به خشونت در قول و فعل آزار نرساند، و بدخويى و سبكى و افعال ناقصه ايشان را به قوّت حلم و صبر تحمّل كند و ترشرويى ننمايد، و نفقات و حقوق ايشان را مرعىّ دارد و اگر او را زنان متعدّد باشد، قسمت و تعديل، چنانكه در شرع مقرّر است، به‌جا آورد و در توسيع امور ايشان بكوشد. و چون ايشان را دلهاى ضعيف و عقلهاى ناقص است، با ايشان طريقه عفو و مساهلت مسلوك دارد و ايشان را بر سفاهت و جهالت چندان مؤاخذه نكند.

نقل است از لقمان حكيم كه گفته: «ينبغى للعاقل ان يكون فى اهله كالصّبىّ فاذا كان فى القوم رجلا»[4]. يعنى: «عاقل بايد كه پيش اهل خود چون كودكى باشد در مزاح و خوشخويى، و چون در مجلس حاضر شود، اثر وقار مردى بر وى ظاهر شود».

و بايد كه با وجود احتمال و حسن‌خلق، متابعت هواى ايشان نكند و انبساط با ايشان به حدّى نرساند كه به فساد انجامد و هيبت او از دل ايشان بيفتد و به گستاخى انجامد. و هرگاه از ايشان نامشروعى بيند، در زجر و تهديد تقصير روا ندارد و ايشان را به صولت حميّت مقهور و زيردست دارد؛ و مأمور ايشان نگردد و در تدبيرات امور، خاصّه در امور

[1] - نساء: 19.

[2] - قسمت اول حديث: بحار الانوار، ج 78، ص 147، قسمت دوم حديث: همان، ج 21، ص 382.

[3] - الكافى، ج 5، ص 511.

[4] - المحجة البيضاء، ج 3، ص 98.