فصل دوم: در مقدار زمان توبه و اندازه توبه‌

از احاديث پيش معلوم شد كه هرچند بنده توبه كند از گناه، باز توبه را شكسته به گناه رجوع كند باز توبه و بازگشت به خداى عز و جلّ كند، توبه او مقبول است. و وقت توبه مادامى است كه رمقى از حيات باقى باشد.

بكر بن اعين روايت كرده از حضرت امام محمّد باقر يا حضرت امام جعفر صادق عليهما السّلام «كه، آدم 7 گفت: خ يا ربّ! مسلّط گردانيدى بر من شيطان را و جارى گردانيدى او را از من به جاى خون- يعنى، همچنانكه خون در اعضاى من جارى است، شيطان به من راه دارد- پس، جهت من چيزى قرار ده خ.

خداى عز و جلّ فرمود: خ يا آدم! گردانيدم از براى تو كه هركس از ذرّيّت تو كه عزم بر سيّئه نمايد، بر او نوشته نشود. پس، اگر آن گناه را بكند بر او يك گناه نوشته شود، و هركه از ايشان قصد حسنه بكند، پس اگر نكند آن حسنه را از جهت او يك حسنه نوشته شود، و اگر آن حسنه را بكند خداى عز و جلّ جهت او ده حسنه بنويسد خ.

آدم گفت: خ يا ربّ! زياد كن از جهت من خ. فرمود كه، خ گردانيدم از جهت تو كه هر كس از ايشان كه گناهى بكند، پس استغفار كند از آن گناه، مى‌بخشايم از جهت او خ. آدم گفت: خ يا ربّ! زياد كن از جهت من خ. فرمود: خ گردانيدم از جهت ايشان توبه، و پهن و منبسط گردانيدم از جهت ايشان توبه را تا وقتى كه نفس برسد به اينجا خ. گفت: خ يا ربّ! كافى است مرا خ.»

و حضرت امام جعفر صادق 7 فرموده كه، «حضرت رسول صلّى اللّه عليه و اله فرموده كه، هركه توبه كند پيش از مردن به سالى، قبول مى‌كند خداى عز و جلّ توبه او را.» پس، فرمود كه، سال بسيار است؛ هركه توبه كند قبل از مرگ به ماهى، توبه او مقبول است.» آنگاه فرمود كه، «ماه بسيار است.» آنگاه فرمود كه، «هركه توبه كند پيش از مرگ به يك هفته، قبول مى‌كند خداى عز و جلّ توبه او را.» پس، فرمود كه، «يك هفته بسيار است؛ هركه توبه كند پيش از مرگ به يك روز، قبول مى‌كند خداى عز و جلّ توبه او را.» پس، فرمود: «به درستى كه يك روز بسيار است؛ هركه توبه كند پيش از معاينه، توبه او مقبول است». و مراد از معاينه، معاينه مرگ است يا معاينه احوال آن عالم كه در حين مرگ مى‌باشد.