نه آب يابد و نه خاك كه وضو سازد يا تيمّم كند نماز از او ساقط مى‌شود امّا در وجوب قضاى آن ميانه مجتهدين خلافست و اولى قضاست‌[1] امّا اگر از وقت آن مقدار زمان گذشته باشد كه طهارت و نماز را در آن به جا توان آورد و عمدا نماز نكرده باشد و بعد از آن آب و خاك نيابد در اين صورت قضاى آن نماز برو واجبست‌[2] و بدان كه هر گاه نمازى از شخصى فوت شود و آن شخص در آن وقت صحيح و قادر بر قيام و بر همه افعال متعلّقه به نماز بوده باشد آن شخص را جايز است كه در ايّام بيمارى و عدم قدرت بر قيام و بر بعضى افعال آن نماز را بحسب مقدور قضا كند و لازم نيست كه منتظر ايّام صحّت و قدرت بر همه افعال باشد پس بيمارى كه قادر بر قيام نباشد جايز است كه نشسته نماز كند خواه ادا و خواه قضا و اگر بر نشستن قادر نباشد بر جانب راست خوابيده نماز كند و اگر از آن عاجز شود بر جانب چپ و اگر از آن نيز عاجز باشد بر پشت خوابد بطريق وقت احتضار و ركوع و سجود را به اشاره بسر به جا آورد و اگر از اشارت بسر عاجز باشد بچشم اشارت كند و در اين دو صورت سجود را از ركوع منخفض‌تر سازد و قرائت و باقى اذكار را به جا آورد و اگر از همه آنها عاجز باشد افعال نماز را بترتيب بخاطر بگذراند و اگر بيمارى كه نشسته نماز مى‌گذارد در اثناى نشستن قدرت بر قيام پيدا كند بايد كه بايستد و قرائت كند و اگر قرائت را تمام كرده باشد اين ايستادن بجهت ركوع باشد و درنگ كردن در اين قيام واجبست اگر از قيام عاجز باشد امّا در حال انتقال از قعود به قيام يا از قيام‌[3] به قعود قرائت نكند و اگر بيمارى كه نشسته ركوع مى‌كند بعد از ركوع و قبل از سجود قدرت بر قيام پيدا كند بايد كه بايستد و بعد از آن به جهت سجود خم شود و درنگ در اين قيام لازم نيست و در همه اين احكام ميانه اداء و قضا[4] فرق نيست‌

تتمّه ترتيب در نماز قضا

نزد جمعى از مجتهدين واجبست پس هر گاه از شخصى ظهرى و عصرى فوت شده باشد و نداند كه اوّل كدام فوت شد در اين صورت سه نماز بگذارد يك عصر ما بين دو ظهر يا يك ظهر ما بين دو عصر و اگر با ظهر عصر و مغربى فوت شده باشد در اين صورت بنه نماز گذاردن ذمّت او برى مى‌شود باين طريق كه ظهرى بگذارد باز عصرى باز مغربى باز عصرى باز مغربى باز ظهرى باز مغربى باز ظهرى باز عصرى و اخصر از اين آنست كه قبل از مغرب و بعد از آن ظهرى و عصرى و ظهرى بگذارد پس به هفت نماز ذمّت او برى مى‌شود و اگر با ظهر و عصر و مغرب عشائى فوت شده باشد شانزده نماز بگذارد يكى از اين چهار را بكند و سه ديگر را بعد از آن باز يكى ديگر را بگذارد و سه ديگر را بعد از آن باز ديگرى و سه ديگر را

[1] بلكه احوط و احوط از آن جمع ما بين اداء و قضاء است صدر دام ظلّه

[2] بلكه گذشتن مقدار زمان نماز تنها ظاهرا كافى است صدر دام ظلّه

[3] احوط در انتقال از قيام به قعود قرائت كردن است در حال قعود به نيّت قربة مطلقه صدر دام ظلّه العالى

[4] احوط در قضايا وسعت وقت تأخير است صدر دام ظلّه العالى