تفاوت ماده المواد و عدم‌

اگرچه هيولاى اولى، پايين‌ترين مرتبه افاضه وجود است، هرگز معدوم نيست: «و فرق بين آن (ماده‌المواد) و عدم آن است كه عدم- از آن روى كه عدم است- اصلًا تحصلى حتى تحصل ابهام، و فعليتى حتى فعليت قوه براى اشيا را ندارد. برخلاف هيولاى نخستين، چراكه آن از ميان تمام اشيا فقط اين‌گونه از تحصل و فعليت را دارد و غير آن- جز از جهت- [چنين تحصلى را] ندارد.»[1]

از عبارت بالا، چنين مستفادمى‌شود كه هيولاى اولى، تحصل ابهام دارد و لذا غيرمتشخص است.

هيولاى اولى كه عنصر اول است هيچ فعليتى ندارد. حقيقت آن قوه قبول و توان يافتن فعليت است، همان‌گونه كه وجود حقيقى قيومى واجب تعالى به ذات خود مبدأ همه كمالات و فيوضات است و هر موجود يكه در سلسله وجودات به آن نزديك‌تر باشد صورت آن در كمال و فعليت أشد اتم مى‌باشد و هر موجود كه از آن دورتر باشد در كمال و نقصان أضعف و نقص است. عنصر اول و هيولاى نخست نيز در حاشيه ديگر رشته هستى و در طرف مقابل وجود واجب قرار دارد و در نهايت ضعف نقص است و هر موجود كه به آن نزديك‌تر باشد از ضعف و قصور بيشترى برخوردارى است و به همين دليل در رموز اشارات دينى انبيا و اوليا از هيولاى اول و عنصر نخست به هاويه، ظلمت، خلأ،

[1] - همان، صص 34- 33.