ذلت، خوارى و آوارگى عاشق مى‌شود و او را به فنا مى‌كشاند. از اين‌رو عاشقان در سير عاشقانه خويش، هماره دچار حيرت، دهشت، و الاهى و غفلت از خويش مى‌شوند و اين از جلالِ جمال معشوق سرمدى است.[1]

در پايان شايسته است، نكته‌اى را كه در اصلِ حشر حبّى و عشقى با خداى معشوق، نقش كليدى دارد، تذكر دهيم. همان‌گونه كه توحيد و اسما به سه قسم ذاتى، صفاتى و افعالى تقسيم مى‌شوند، جمال خداوندى نيز به سه قسم ذاتى، صفاتى و افعالى منقسم مى‌گردد كه عاشق- چنانكه خواهيم گفت- در مراتب روحى خود آنها را درمى‌يابد. جمال ذاتى، مانند دو اسم نور و ظاهر كه در آن، جهت ذات خداوندى غلبه دارد؛ جمال صفاتى، مانند دو اسم رحيم و ودود كه در آن، جهت نعتى و وصفى خداى سبحان غلبه دارد و جمال افعالى نيز مانند دو اسم وكيل و وهّاب كه در آن، جهت فعلى خداى سبحان غالب است.

اكنون به اصول سه‌گانه سلوكى عشق كه همانا تصفيه دل، تزيين دل و حشر حبّى و عشقى با خداى معشوق است، مى‌پردازيم.

تصفيه دل‌

سالكان مسلك عشق براى باريابى به عرش معشوق ربوبى، نخست بايد انحراف‌ها و كژى‌هاى درونى و حجاب‌هاى تاريك گناه را از دل بزدايند و آن را صيقل دهند تا ضمن زدايش و تصفيه جان، آهسته‌آهسته پخته گردند و توان كشيدن بار لقاى الاهى را در خود فراهم سازند.[2] دوم بايد آينه دل شفاف گردد تا كمالات خداى معشوق را به روشنى بنماياند و اندك‌اندك خود را به آن كمالات‌

[1] - بنگريد به: سعيدالدين فرغانى، مشارق الدرارى، ص 540؛ احمد غزالى، سوانح العشاق، ص 132 و 142 و 149؛ ابن‌دباغ انصارى، مشارق انوار القلوب و مفاتح اسرار الغيوب، ص 69.

[2] - بنگريد به: عين‌القضاة همدانى، تمهيدات، ص 104.