بررسى مقايسه‌اى‌

يكى از ويژگى‌هاى بارز نظام اخلاقى اسلام، در مقايسه با ساير نظام‌ها و مكاتب اخلاقى، تكيه و تأكيد آن بر نيت و انگيزه در ارزش‌گذارى فعل اخلاقى است. اسلام افزون بر «خوبى كار»، «انگيزه خوب فاعل» را نيز شرطى لازم براى ارزشمندى كار مى‌داند. در حالى كه در هيچ يك از نظام‌هاى اخلاقى، چنين نقشى به نيت و حسن فاعلى داده نشده است. اصولًا غير از مكتب اخلاقى كانت، هيچ يك از مكاتب ديگر، نقشى براى نيت و انگيزه در ارزش‌گذارى فعل اخلاقى قائل نشده‌اند.

البته نيت مورد نظر مكتب كانت نيز با نيت مورد نظر اسلام بسيار متفاوت است. از نظر كانت تنها چيزى كه داراى ارزش ذاتى است، «اراده خير» است. منظور او از اراده خير، اراده انجام تكليف و عمل بر اساس وظيفه عقلانى است. از نظر كانت، كار خوب، كارى نيست كه صرفاً مطابق با وظيفه عقلانى باشد، بلكه كارى است كه افزون بر مطابقت با وظيفه عقلانى فرد، به انگيزه اداى آن وظيفه عقلانى نيز انجام گرفته باشد. يعنى انگيزه فرد، از انجام آن عمل، تنها پيروى از قانون عقل باشد. بر اين اساس، اگر كسى كارى را براى رسيدن به سعادت و يا بهره‌مندى از كمال انجام دهد، باز هم داراى ارزش اخلاقى نخواهد بود. كسانى كه براى بهره‌مندى از بهشت عبادت مى‌كنند، كار آنان فاقد ارزش اخلاقى است. كار چنين كسانى، صرفاً يك معامله است.

نظر شما در باره اين بخش از ديدگاه كانت چيست؟ آيا مى‌توان گفت كه در وراى نيت اطاعت از حكم عقل و انجام وظيفه عقلانى، اين انگيزه نهفته است كه من چون مى‌خواهم به كمالى برسم لازم است چنين نيتى داشته باشم؟ اگر چنين است، پس چرا كانت مى‌گويد: اگر كسى براى رسيدن به كمال، كارى را انجام دهد، كار او فاقد ارزش اخلاقى است؟ براساس نظريه كانت، آيا مى‌توان نيت‌ها و انگيزه‌ها را درجه‌بندى كرد؟ به تعبير ديگر آيا مى‌توان گفت يك كار از نظر اخلاقى خوب است و كار ديگرى خوب‌تر و كار سوم خوب‌ترين است؟ يا آنكه هيچ درجه و رتبه‌اى در ميان فضايل و رذايل وجود ندارد؟ يك كار يا خوب است و يا بد؟ و آيا اين را نقص ديدگاه كانت مى‌دانيد يا قوت آن؟ آيا كسى كه براى رفتن به بهشت، كار خوب انجام مى‌دهد، كار او از اساس فاقد ارزش اخلاقى است و يا آنكه ارزش اخلاقى آن كمتر از كسى است كه فقط به عشق خداوند عبادت مى‌كند؟

4- 2. انتخاب استاد شايسته‌

تأثير استاد و نوع ارزش‌ها و نگرش‌ها و جهان‌بينى و ايدئولوژى او در شاگردان، بر كسى پوشيده‌