بصيرت.»[1]

در جايى ديگر، با اشاره به وقايع مهم جنگ بدر، ما را به عبرت‌آموزى مى‌خواند: «يقيناً در اين [ماجرا] براى صاحبان بينش، عبرتى است.»[2]

در شيوه تربيتى قرآن و رواياتى كه عبرت‌آموزى را توصيه مى‌كنند، دو نكته قابل توجه است:

نخست آنكه عبرت‌آموزى، مستلزم داشتن چشمى بينا،[3] عقلى ژرف نگر و درون‌ياب‌[4] و دلى بيدار[5] است. به همين جهت اين روش پس از روش پرورش نيروى عقلانى، ذكر گرديد؛ يعنى معمولًا بدون نظر عميق عقلانى، عبرت‌آموزى ممكن نيست؛ از اين‌رو اميرمؤمنان مكرر مى‌فرمود: «چقدر عبرت‌ها فراوان و عبرت‌گرفتن اندك است.»[6]

ديگر آنكه جهت‌گيرى عبرت‌آموزى در آيات و روايات به سوى اين نتايج است: عصمت و پاكدامنى، بى‌رغبتى به دنيا، كاهش لغزش و خطا، شناخت خويشتن، كوتاه شدن طمع، فهم و درك و تقوا.[7]

7. مداومت بر عمل‌

تا اين‌جا بحث از روش‌هايى بود كه در مبادى رفتار اخلاقى- شناختى يا عاطفى- تأثير مى‌گذارد و يا روش‌هايى كه در عوامل محيطى مؤثر است. پياژه در شمار عوامل تحول روانى علاوه بر رشد داخلى (ارگانيك)، تعامل‌ها و تفويض‌هاى اجتماعى و تعادل جويى، تمرين و تجربه اكتسابى را يك عامل مستقل مى‌داند.[8] در تربيت اخلاقى، هدف آن است كه متربى به رفتار اخلاقى نايل شود؛ يعنى عمل كند. هر چه اين تجربه عملى تكرار شود و مداومت داشته باشد، به صورت «برون‌سازى»[9] ساخت‌هاى روانى جديد تشكيل مى‌شود؛ مشابه آنچه در

[1] - سوره حشر، آيه 2

[2] - سوره آل‌عمران، آيه 13

[3] - ان فى ذلك لعبرة لاولى الابصار.( همان)

[4] - لقد كان فى قصصهم عبرة لاولى الالباب.( سوره يوسف، آيه 111)

[5] - إنَّ فى ذلك لَعِبرةً لمن يخشى.( سوره نازعات، آيه 26)

[6] - نهج‌البلاغه، خ 297

[7] - ميزان‌الحكمه، ج 6، ص 38 و 39

[8] - ر. ك: ديدگاه پياژه، ص 37- 35

[9] - فعاليتى كه روان‌بنه‌هاى قبلى آدمى را تغيير مى‌دهد تا وى خود را با شرايط محيطى كه او را احاطه كرده است، سازش دهد.( روان‌شناسى ژنتيك 1، ص 244)