اين مادّه به طور وفور در «نهج» ديده مى‌شود.

جزء

تكّه پاره. بعضى

«الجزء بالضّم: البعض»

جمع آن اجزاء است، اجزاء از باب افعال: كفايت كردن بينياز كردن. اين ماده پنج بار در «نهج» آمده است.

تجزيه

تقسيم و جزء جزء كردن. در ترغيب به جنگ فرموده: «اجزأ امرؤ قرنه و آسى اخاه بنفسه» خ 124، 181 هر كس كفايت كرد و كشت خصم خود را و مواسات كرد برادرش را با جان خود. و در رابطه با توحيد فرموده: «فمن وصف الله سبحانه فقد قرنه و من قرنه فقد ثنّاه و من ثناه فقد جزّاه و من جزّاه فقد جهله» خ 1، 39 هر كس خدا را با صفاتى غير از ذات، توصيف كند. او را با چيزى قرين كرده و هر كس او را با چيزى قرين كند، او را دو تا دانسته، هر كس او را دو تا داند او را تجزيه و جزء جزء دانسته و هر كس او را مركّب بداند نسبت به او نادان است. و در خ 85، 115 درباره حق تعالى آمده: «و لا تناله التجزئة و التبعيض»

جزر

(بر وزن عقل): ذبح:

«جزر الجزور جزرا: ذبحها»

و نيز برگشتن دريا به عقب يعنى جزر مقابل مدّ، از اين ماده سه مورد در «نهج» داريم كه راجع به ذبح و مذبوحند: آنحضرت نسبت به آينده و اينكه بعدا حسرت او را خواهند كشيد فرمود: «فعند ذلك تود قريش بالدنيا و ما فيها لو يروننى مقاما واحدا و لو قدر جزر جزور لاقبل منهم ما اطلب اليوم بعضه فلا يعطونيه» خ 93، 138 يعنى: آن موقع قريش دوست مى‌دارد دنيا و ما فيها را بدهد و فقط يكبار مرا به بينند و لو به قدر وقت سر بريدن ناقه‌اى، تا قبول كنم از آنها آنچه را كه امروز بعض آنرا مى‌خواهم و نمى‌دهند «جزور» ناقه و گوسفند ذبح شده است يا مطلق شتر را گويند.

و در خ 192، 285 آمده: «فمن ناج معقور و لحم مجزور» معقور به معنى مجروح و لحم مجزور گوشتى است كه ذبح شده و پوستش كنده شده است.

جزيره

در «نهج» فقط يكبار لفظ جزائر (جمع جزيره) آمده است در رابطه با كعبه فرموده: «تهوى اليه ثمار الافئدة من مفاوز قفار سحيقة و مهاوى فجاج عميقة و جزائر بحار منقطعة» خ 192، 293.

جزع

(بر وزن عقل) قطع و بريدن (و بر وزن شرف) ناله و بيتابى، بيست مورد