بسيار بالايى است. هيتى‌ها از هزاران سال پيش مقدار بيشمارى از آهن را از اين وادى استخراج كرده‌اند و مهم‌ترين مناطق توليد آن اكنون ناحيه «ديفرجى» است.

3. مواد سوختى‌

اما درباره زغال و چوبهاى لازم براى حرارت دادن آهن بايد گفت كه منابع طبيعى منطقه «كلاكنت» در ارمنستان، ذخاير فراوانى از زغال دارد. در سواحل درياى سياه معادن «زونفلداك» از مناطق بسيار حاصلخيز زغال سنگ جهان است و زغال آن از نوع بيتومين است وگونه‌اى مرغوب‌از كوك دارد كه در صنايع فولاد استفاده‌مى‌شود.

درباره‌چوب، ابن‌حوقل يادمى‌كندكه منطقه‌اردبيل از باغها، رودها، جويها، درختان، ميوه‌هاى‌عالى، غلات وديگر مواهب خدادادى پر است. مراغه نيز بدين گونه‌است.

وى درباره اروميه مى‌گويد: تاكستانها، آبهاى روان و املاك و دهكده‌هاى بسيار دارد.

در كنار اين منطقه اشنه قرار دارد كه پر درخت، سرسبز و ثروتمند است و همين طور شهر بردغه كه حاصلخيز و داراى كشته‌ها و ميوه‌هاى بسيار است. همچنين اطراف مجموعه رودهاى كورا (كورش) و رود ترك و صولاق و رود آراكس و آيورا را هكتارها جنگل فرا گرفته و درختان دردار، بلوط، صنوبر، كاج، سدر، درخت عرعر و زيتون صحرايى در همه جا پراكنده است.

4. مس‌

يكى ديگر از مواد اوليه و مصالحى كه ذوالقرنين از ساكنان منطقه درخواست كرد، مس بود. به تعبير قرآن كريم او گفت: «آتُونِي أُفْرِغْ عَلَيْهِ قِطْراً»؛ يعنى برايم مس گداخته بياوريد تا روى قطعات آهن بريزم. از نظر علمى و تاريخى ثابت شده است كه مس در منطقه به وفور يافت مى‌شده است.

كاوشهاى جديد زمين‌شناسى، وجود آن را در معادن «زنجان»، «انارك» و شمال «اصفهان» ثابت كرده است و در جنوب «آذربايجان» مقادير عظيمى از آن يافت مى‌شود معادن بزرگ و معروف مس در ارمنستان از گذشته شاهد بر آن است كه ساكنان قديمى آن مواد خامش را استخراج مى‌كرده‌اند؛ به ويژه در منطقه «كدابك» و رگه‌هاى فرعى آن در ناحيه «كلاكنت» ميان «بيزاتول» و درياچه «كوك جاى». در