استخوان‌هاى سينه ترائب هستند، تا مى‌رسد به دو استخوانى كه در دو رستنگاه مو است و مى‌گويد اين ترائب است.

اكنون توجه بفرماييد كه سخن يك مفسر مشكل ما را حل كرد و اين با تتبع به دست مى‌آيد. لذا يكى از وظايف خطير شما محققان تتبع است.[1]

رويارويى با شك و شبهه‌

مرحوم آيت‌الله معرفت، دانش‌پژوهان و طلاب علوم دينى را از شك و شبهه نمى‌هراسانيد؛ بلكه به آن‌ها مى‌آموخت كه چگونه با ترديدها و پرسش‌ها مواجه شوند. ايشان همواره از پاك كردن صورت مسأله ابا داشتند، بلكه مى‌كوشيدند تا اذهان و افكار را براى حل مسائل نيرومند سازند، از اين رو در سخنان خود به اين نكته تصريح مى‌كردند و مى‌گفتند:

حركتى به سوى يك تحقيق كه بخواهد منتهى به يقين بشود، از شك شروع مى‌شود. اگر شك نباشد، كسى در پى يقين نخواهد بود و يقين در پى شك است كه انگيزه مى‌شود براى جست‌وجو و تحقيق، و لذا تمام دانشمندان همه حركات علمى خود را از شك آغاز كردند. كسى كه شك ندارد، به دنبال بحث و تحقيق هم نمى‌رود و لذا هيچ وقت آن يقين مطلوب برايش حاصل نمى‌شود و عجيب است كه قرآن اساساً تأكيد مى‌كند كه بايستى يك مؤمن هميشه انديشمندانه مطالب را بپذيرد، يعنى بينديشد و بپذيرد. مثلًا در آيه كريمه‌ وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ‌ خداوند مى‌فرمايد: ما اين قرآن را فرستاديم و تو وظيفه دارى كه آن را براى مردم تبيين كنى، اما مردم وظيفه دارند كه در گفته‌هاى تو بينديشند. خداوند مى‌توانست بگويد تا مردم بپذيرند آن چه را تو مى‌گويى، و اين جور نگفته است.

اصلًا آيين اسلام روشش روشى محققانه و انديشمندانه است، اسلام مى‌خواهد يك مسلمان و يك مؤمن واقعى به آيين اسلام، انديشمندانه با مسائل برخورد كند.

البته تعبد به اسلام براى عده‌اى خيلى خوب است و هيچ اشكالى هم ندارد و قطعاً هم شخص متعبد عاقبت حسن دارد و بلاشك به بهشت‌

[1] . آئبن تجليل از پژوهشگران برتر حوزه دين، دوره اول آذرماه 1378 ش.