مقدمه‌

در روايات، از ولايت اهل‌بيت (ع) نه تنها به عنوان يكى از اركان پنج‌گانه اسلام، بلكه به عنوان مهم‌ترين ركن كه در سايه آن چهار ركن ديگر يعنى نماز، روزه، حج و زكات معنا و مفهوم پيدا مى‌كند، ياد شده است.[1] در قرآن آيات فراوانى به تبيين جايگاه ولايت اهل‌بيت (ع) پرداخته و اطاعت از ائمه (ع) (اولى‌الامر) برابر با اطاعت پيامبر دانسته شده است.[2]

از نظر شيعه، امامت مقامى است الهى كه در طول رسالت از جايگاه مهمى برخوردار است. بر اين اساس شيعه معتقد است تنها كسانى مى‌توانند به مقام امامت نايل آيند كه بسان پيامبران معصوم باشند. از آنجا كه عصمت امرى پنهانى است، تعيين امام تنها از ناحيه خداوند و با اعلام پيامبران ساخته است. به استناد اين مبنا، عالمان شيعه بر اين باوراند كه رسول اكرم از آغاز رسالت تا پايان آن، به مناسبت‌هاى مختلف با تصريح و اشاره از حضرت‌ امير (ع) به عنوان جانشين بلافصل خود و از فرزندان او تا امام دوازدهم به عنوان ائمه ياد كرده است؛ به‌ويژه در غدير خم كه با حضور هزاران تن از مسلمانان بر امامت امام‌ على‌ (ع) تصريح كردند. با چنين نگرشى، شيعه رفتار صحابه در تعيين‌ ابوبكر به عنوان خليفه مسلمانان و اقدام خليفه اول و دوم در تعيين خليفه پس از خود را غير قابل توجيه مى‌دانند. و معتقدند عموم صحابه پس از رحلت پيامبر (ص) به تعصبات و انديشه‌هاى دوران جاهليت خود بازگشته و از صراط مستقيم دور افتادند. از اين‌رو از نگاه شيعه، ميان اعتقاد به ولايت اهل‌بيت (ع) و انتقاد از صحابه به استثناى شمارى خاص، ملازمه وجود دارد.

در برابر، عالمان اهل‌سنت مسأله امامت و خلافت را تا سطح يك مسأله فقهى تنزل داده و معتقداند امامت يك مسأله بشرى است كه از سوى خداوند به مردم احاله شده است. بنابراين عصمت و تنصيص در امامت و خلافت‌

[1] .« عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ( ع): بُنِى الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى الصَّلَاة وَ الزَّكَاة وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَايَة وَ لَمْ يُنَادَ بِشَى‌ءٍ كَمَا نُودِى بِالْوَلَايَة»، كافى، ج 2، ص 18، باب دعائم الإسلام.

[2] . يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ. نساء، 59.