هر كس غفلت كند بر نفس خود جنايت كرده و كارش معكوس و منقلب مى‌شود و گمراهى خود را هدايت مى‌پندارد و آرزوها او را فريب مى‌دهد، و هنگامى حسرت و پشيمانى او را مى‌گيرد كه وقت آن گذشته و پرده از او برداشته شده و آنچه گمانش را نمى‌كرد برايش ظاهر شده باشد.

هر كس از امر خداوند تجاوز كند شكّ مى‌كند، و هر كس شك كند خداوند بر او برترى نشان مى‌دهد و او را به قدرت خويش ذليل مى‌گرداند و بجلالت خود او را كوچك مى‌كند، همچنان كه به پروردگار كريم خود مغرور شده و در كار خود[1] افراط نموده است.

شعبه‌هاى غلوّ[2]

غلوّ بر چهار شعبه است: تعمّق و فرو رفتن در نظريّه و منازعه در آن و انحراف و لجاجت.

هر كس (بيش از حد) تعمّق كند[3] به حق باز نمى‌گردد و جز غرق شدن در امور پيچيده چيزى برايش زياد نمى‌شود، و فتنه‌اى از او رفع نمى‌شود مگر آنكه فتنه ديگرى او را در خود فرو مى‌برد، و دينش از هم گسيخته مى‌شود و در مسأله‌اى بهم پيچيده فرو مى‌رود.

هر كس در نظريّه منازعه و مخاصمه كند، در اثر لجاجت طولانى به احمق بودن مشهور مى‌شود[4].

هر كس انحراف پيدا كند نيكى به چشم او قبيح مى‌آيد و بدى به چشم او نيك مى‌آيد[5].

هر كس لجاجت كند راهها بر او كور مى‌شود و كارش مورد اعتراض قرار مى‌گيرد و بيرون آمدن از آن برايش مشكل مى‌شود آنگاه كه تابع راه مؤمنان نباشد.

[1] در كتاب تحف العقول: در زندگى خود.

[2]« غلو» در اينجا ظاهرا بمعناى بالا گرفتن خود در مسائل علمى است.

[3] معناى تعمّق در اينجا كاملا روشن نيست. معناى متن تا حدّى تقريب ذهنى است.

[4] در كتاب تحف العقول: هر كس منازعه و مخاصمه كند سستى بين آنان را قطع مى‌كند، و از طول لجاجت كارشان به گرفتارى مى‌كشد.

[5] در كتاب تحف العقول اين جمله را اضافه دارد: و به مستى ضلالت دچار مى‌شود.