2- 6. نتيجه‌گيرى‌

براساس آن‌چه گذشت، مى‌توان نتيجه گرفت كه بحث از ولايت فقيه همانند بسيار از مباحث ديگر مى‌تواند از دو جنبه مورد بررسى گيرد:

الف) بررسى وظايف فقيه در دوران غيبت؛

ب) مبنا و منشأ مشروعيّت ولايت و حكومت فقيه.

اگر به بررسى وظيفه فقيه بپردازيم، از آن‌جا كه بحث وارد در تعيين تكليف براى فقها مى‌شود، بحثى كاملا فقهى است؛ امّا اگر به بررسى مبناى ولايت داشتن فقيه بپردازيم، از آن‌جا كه هر گونه ولايتى به غير از ولايت الهى مردود و غير مشروع است و ولايت از افعال الهى است، بنابراين، بحث از آن وارد حوزه علم كلام مى‌شود و جايگاه اصلى آن، اين علم است.

در ضمن در اين نوشته، جايگاه بحث از «ولايت فقيه» در علم كلام معلوم شد و اين نتيجه به دست آمد كه افزون بر مبحث توحيد از اصول دين كه به اثبات ربوبيّت الهى مى‌پردازد و هرگونه ولايتى را كه داراى سرچشمه الهى است مشروع مى‌داند، مبحث امامت نيز به عنوان رهبرى جامعه اسلامى و نيابت فقها از ائمّه عليهم السّلام، چه به نصب خاصّ و چه به نصب عامّ، جايگاه ديگرى براى طرح اين بحث است.