فصل ششم: خلاصه و نتيجه‌گيرى‌

1- 6. خلاصه‌

1. تمايز علوم از يكديگر به تمايز موضوعات آن‌هاست.

2. موضوع علم كلام، بررسى ذات، صفات و افعال الهى است.

3. دلايل علم كلام، متشكّل از دلايل عقلى، نقلى و عقلى- نقلى است.

4. پيشينّه «ولايت فقيه» با صبغه كلامى در صورت توسعه در معنا به زمان پيامبر صلّى اللّه عليه و اله باز مى‌گردد؛ چرا كه خود حضرت به عنوان مؤسّس فقه و اسلام «رئيس الفقها» به شمار مى‌آيند؛ و در صورت قصد معناى اصطلاحى براى فقيه، تاريخچه آن دست‌كم به زمان شيخ مفيد رحمه اللّه باز مى‌گردد.

5. اگر از مبنا و منشأ مشروعيّت «ولايت فقيه» سخن بگوييم، اين، بحثى كلامى است؛ چرا كه اصل، عدم ولايت است، جز ولايت خداوند و هر شخص ديگرى كه مأذون از سوى خداوند باشد.

6. اگر از تكليف فقيه در پذيرش ولايت يا وجوب اطاعت از وى از جانب مردم سخن بگوييم، در محدوده علم فقه به بحث از «ولايت فقيه» پرداخته‌ايم.

7. هيچ جامعه بشرى نمى‌تواند بدون حكومت و حاكم، در آسايش و امنيّت به سر ببرد؛ بنابراين نياز به حكمران، نيازى ضرورى است.

8. اسلام به عنوان دينى كه برنامه كاملى را براى هدايت بشر در دنيا و آخرت آورده است، سرشار از دستورات و احكام اجتماعى و سياسى است،