احكام متغيّر و موقعيتى و برخاسته از احكام ثابت در يك وضعيت و موقعيت خاصّ است.

در واقع احكام ثابت، پايه‌ها و ريشه‌هاى احكام متغيّر، و احكام موقعيتى و متغيّر شاخه‌ها و ميوه‌هاى احكام ثابت و جهان‌شمول در يك وضعيت خاصّ مى‌باشند.

رابطه عناصر ثابت و متغيّر

گنجينه معارف اسلامى سرشار از عناصر جهان‌شمول و موقعيتى است كه از زمان بعثت رسول اكرم «صلّى اللّه عليه و اله» تا غيبت كبراى امام زمان (عج) بيان شده است.

شيوه‌اى جزءگرايانه و خردنگر را دنبال كرده‌اند و هر گاه با پرسشى مواجه شده‌اند، با مراجعه به آن كوشيده‌اند، پاسخى شايسته بيابند. در اين‌روش هيچ‌گاه ارتباط عناصر ثابت با يكديگر و ارتباط آنها با عناصر متغيّر، در نظر گرفته نشده است. هرچه در دين يافت مى‌شده، به عنوان امرى ثابت و تغيير ناپذير تلقّى مى‌گشته است، مگر آنكه نشانه‌اى برخلاف آن يافت شود و آيتى بر ولايى بودن آن تجلّى كند، كه در اين صورت به عنوان «حكم ولايى» تلقى شده و براى يافتن حكم يا احكام الهى كه ريشه آن را تشكيل مى‌داده‌اند، هيچ‌گونه جستجويى نمى‌شده است.

اين‌رويه باعث شده كه مباحث اسلامى فاقد نگرش كلان و نظام‌مند باشد و اجراى ساختار انديشه اسلام بى هيچ آداب و