تمامى آنچه بشر تا انتهاى تاريخ براى رستگارى به آن نيازمند است، دربرداشته است؟ بشرى كه تا اين حد گرفتار تغيير و تحول و تكامل است، چطور يك دين براى هميشه مى‌تواند او را هدايت كند؟

گروهى چون خويش را در برابر اين پرسش بدون پاسخ يافتند، بكلّى از اين ادّعا صرف‌نظر كردند و با خوارى پذيرفتند كه سرّ خاتميت دين بى‌نيازى بشر از هدايت الهى در اثر تكامل عقلى و فكرى است!!!

اما اگر چنين چيزى درست بود، مى‌بايست پس از گذشت يك يا چند سده از ظهور اسلام، بشر بى‌نيازى خود را از دين احراز مى‌كرد و با عقل خويش دنباله راه را مى‌پيمود.

تاريخ معاصر بهترين گواه بر بطلان چنين امرى است. بشر كه تنها احساس بى‌نيازى به دين نكرده است، بلكه پس از عصيان در برابر دين، بعد از رنسانس، و چشيدن تلخى‌هاى فراوان در اين راه، امروزه هر لحظه به دين نزديك‌تر و خود را به آن نيازمندتر احساس مى‌كند.

گروهى ديگر در برابر اين پرسش، نظريه دين متكامل را پذيرفتند و ادّعا كردند كه دين خاتم پابه‌پاى تكامل بشر متكامل مى‌شود، و هر روز خود را با مقتضيات تازه هماهنگ مى‌سازد. اين انديشه، تحوّل را به پيكر دين راه داد و جاودانگى تعاليم دينى را انكار نمود.