4

چهار نامه به حاج مستان مراغه‌اى، ملكه ويكتوريا رياض‌پاشا و جوانان مصر

درباره اوضاع ايران و مصر

نامه‌اى به حاج مستان مراغه‌اى مسئول اوضاع ايران كيست؟

دوست عزيز محترم سيدحاج مستان داغستانى از مراسله مورخه 15 نوامبر شما كه از وضع كنونى ايران اشارتى در آن رفته بود آگاه گرديدم، تصور كرده بوديد كه علت محروميت ملت و دولت ايران از ترقيات امروزه، مخالفت علماء با سياست و اداره مملكت است چون عقيده اين عاجز را در اين باب خواسته بوديد، [1] 1 عقيده شخص خودم را بعرض رسانيده و تمناى قبول عذر مى‌نمايم. آنچه درباره علماء ايران تصور كرده‌ايد دور از دائره عدل و انصاف است، زيرا پوشيده نباشد هر وقت كه قدرت بدون قيد و بدون بازپرس باشد، رجال دين نمى‌توانند از اجراء اراده آن قدرت مسلط جلوگيرى كنند 2 و در عصر حاضر هيچ قوه‌اى نمى‌تواند از اجراء احكام دولت در ترقى ملت ممانعت نمايد. كى دولت ايران خواست در مملكت راه‌آهن بسازد و علماء دين مقاومت كردند و او را از نيل باين مقصود كه هم براى دولت و هم براى وطن مفيد است بازداشتند؟ 3 ... كى دولت خواست مكاتب و مدارس را انشاء نمايد و براى تهذيب نسل و انتشار تعليم، كاخ علم را بنا كند و علماء ايران اين نورى كه قلوب را منور مى‌سازد و تاريكى جهل را فرارى مى‌دهد، خاموش ساختند و گفتند علم صحيح با شرع مقدس مغايرت دارد؟ 4 كى دولت ايران خواست عدالت را درميان مردم استوار كند، محاكم دادگسترى را تأسيس نمايد، مجلس شورا را ايجاد كند تا تمام احكام با عدالت و موافق‌

______________________________
[1]* اين شماره‌ها در اين نامه، مربوط به توضيحاتى است كه در آخر آن خواهد آمد.