ممكن است، برخى حكومت‌ها نامشروع و باطل باشند؛ ولى از مقبوليت عامّه برخوردار باشند. در اين مورد پذيرش و مقبوليت عمومى مردم را كه تأخّر رتبى از مشروعيت دارد، نمى‌توان دليل بر صحت و اعتبار آن دانست و گاه ممكن است حكومتى بر حق بوده از مشروعيت واقعى برخوردار باشد؛ ولى مردم به آن روى نياورده، آن را نپذيرند، در اين مورد عدم مقبوليت هيچ‌گاه نمى‌تواند كوچك‌ترين خللى در مشروعيت آن ايجاد كند و زمانى هم ممكن است حكومت مشروعى مورد پذيرش مردم باشد و اكثريت مردم به آن روآوردند.

ازاين‌رو نمى‌توان براى اثبات حقانيت و مشروعيت حكومت به پذيرش مردم و مقبوليت عامه استناد كرد؛ و اين به ويژه با توجه به عدم حاكميت بالذات آحاد مبيّن‌تر مى‌باشد؛ پس براى اثبات مشروعيت و اعتبار حكومت بايد سراغ معيار و ملاكى مقدم‌تر از خواست مردم رفت.

ج) تحقيق در مسئله و تبيين نظريه مختار

به مقتضاى عقل و براساس جهان‌بينى توحيدى، آفريدگار هستى، تنها وجودى است كه ربوبيت عالم را به طور حقيقى در اختيار دارد و هموست كه براى انسان‌ها حقى برابر در آزادى اراده و گزينش و انتخاب، عنايت فرموده است و همگى را از حقوقى برابر و مساوى برخوردار كرده است. كه رسول گرامى صلّى اللّه عليه و اله فرمودند:

المؤمنين كأسنان المشط يتساوون فى الحقوق بينهم.[1] ازاين‌رو، به حكم عقل، خود را تحت ولايت و حاكميت كسى جز خداى عليم و قدير نمى‌داند، لذا وقتى در اجتماع بشرى با حكومتى كه براى سامان دادن به‌

[1] -« مؤمنان چون دانه‌هاى شانه، از حقوقى مساوى برخوردارند»؛ طبرسى، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج 8، ص 327 و ج 9، ص 49؛ محمد باقر محمودى، نهج السعادة، ج 7، ص 407.