- دور يا نزديك- براى تدوين قوانين برخاسته از آينده‌نگرى و واقع‌بينى براى حيات اجتماعى انسان و اطلاعاتى از اين دست مى‌باشد، در حيطه آگاهى‌هاى محدود انسان خواهد گنجيد؟ اگر پاسخ منفى يا لااقلّ مورد ترديد است، براساس كدام توجيه مى‌توان فهم و انديشه بشرى را تنها معيار و ميزان درستى و صحت، ارزيابى كرد و براى سامان دادن به حيات بشرى از آن مدد چيست؟

به طور مسلم لزوم راه‌يابى به اين واقعيت‌ها، از يك سو [و] نياز به تحقق ضمانت اجرايى قوى در درون افراد از طرف ديگر، ضرورت بهره‌گيرى انسان از هدايت‌هاى فوق بشرى و وحيانى و بسنده نكردن به انديشه محدود و متغيّر خود؛ در اظهار رأى و اخذ تصميمات سياسى- اجتماعى را به اثبات مى‌رساند.

بدين‌رو، هرچند عقل بشرى از توان‌ندى با ارزشى در رهنمود انسان به سعادت واقعى برخوردار است، ولى هرگز كافى نيست. در واقع آن‌چه را عقل در اختيار مى‌نهد، اصول كلى و مبهم در تأمين نيازهاى انسان و رعايت عدالت و حقوق افراد، آزادى، ارزش‌هاى متعالى انسان و شكوفاسازى و ارضاى استعدادهاى اوست؛ اما براى رسيدن به سعادت واقعى، ميزان و حدود امور يادشده و مصاديق و موارد آن بايد شناخته شود؛ امرى كه از تيررس عقل بشرى به دور است و اومانيست‌ها- به ويژه اومانيست‌هاى تجربه‌گرا- به دليل عدم دست‌رسى به معرفت يقينى در اين زمينه‌ها، طرح هرگونه ديدگاه ظنى از سوى مكتب‌ها و اديان مختلف را تجويز مى‌كنند و پلوراليزم فرهنگى و معرفتى را مى‌پذيرند.[1] از منظر تاريخى نيز چنين علم‌ورزى يكّه‌تازانه، به جاى آن‌كه آزادى و سعادت را همراه بياورد فجايع و مصايب دهشتناكى را به ارمغان آورده است.[2]

[1] - انسان‌شناسى، پيشين، ص 52.

[2] - ر. ك: معماى مدرنيته، فصل هفتم.