كليات‌

در خصوص نوع و نسبت مفهوم آزادى با متون مقدس دينى و سنت مذهبى دو نگرش عمده وجود دارد: يك نگرش بر اين باور است كه اين مفاهيم دستاورد تحولات موسوم به نهضت‌روشنگرى و رنسانس و پيشرفت‌عقلايى بشر در اين مقطع تاريخى اروپاست؛ زمانى كه بشر با به حاشيه راندن خداوند از صحنه زندگى و قرار گرفتن انسان به عنوان محور تفكر و درك حقيقت، توانست خود را شكوفا كند. از همين زمان بود كه پيشرفتهاى علمى و تكنولوژيكى اوج گرفت و فلسفه سياسى نيز رشد و بالندگى زيادى يافت و مفاهيم جديد دستاورد بالندگى فكرى بشر در اين مقطع زمانى است. بنابراين نسبت دادن آنها به نزولات وحيانى و ارجاع آنها به اسلام و تشيع نه تنها كارى بيهوده، بلكه مضر است؛ زيرا با اين ارجاع هم دين ضربه‌پذير مى‌شود و هم اين مفاهيم از درون‌مايه اصلى و معناى واقعى خود تهى مى‌شوند.

در مقابل اين ديدگاه نگرش دوم بر اين عقيده است كه گرچه در حال حاضر مفاهيمى چون قانون، آزادى و جامعه مدنى عمدتاً بر دستاورد فكرى بشر در چند قرن اخير و بالاخص بر مكتب ليبراليسم ابتنا يافته لكن خمير مايه اصلى اين مفاهيم ريشه در اديان الهى به ويژه دين اسلام داشته و اگر بشر توانسته است اين مفاهيم را بپروراند به طور غيرمستقيم از دستاورد مفيد اديان بهره جسته است. بر همين اساس آزادى مورد نظر تفكر غربى نه يك دستاورد صرف بشرى بلكه يك عطيه خدادادى است كه به انسان هديه شده است. بنابراين بنيادهاى اين گونه مفاهيم بيش از آنكه ريشه در اومانيسم و رنسانس داشته باشد در اديان الهى به ويژه دين اسلام قابليت جستجو دارد. اين ديدگاه با اذعان به ضرورت وجود آزادى براى تكامل بشر معتقد است نگاه دينى به اين مقوله و استخراج اين مفاهيم از متون مقدس نگاه متكامل‌ترى از مقوله آزادى به انسان مى‌بخشد.

بدون آنكه بخواهيم يكى از دو ديدگاه فوق را به طور كامل پذيرفته يا رد نمائيم بايد اذعان كنيم مفهوم آزادى به معناى رايج كلمه يكى از مقوله‌هاى تازه در انديشه سياسى و عمدتاً متأثر از تفكرات نوين بشرى در عصر جديد است و امرى مستحدث در ادبيات دينى به شمار مى‌آيد لكن نمى‌توان منكر وجود رگه‌هايى از اين گونه‌