از منكر است و دفاع از دارالسلام فقط در سايه حكومتى ممكن است كه اگر سراپا متعهد به اسلام نيست، لااقل نسبت به اهداف آن علاقه و هواخواهى نشان بدهد».

عنايت در جمع‌بندى اين استدلال خود چنين بيان مى‌دارد كه «بدين ترتيب هر مسلمان كه در تحت حكومت رژيم متعهد يا متمايل به اسلام به سر مى‌برد بايد فعالانه در بقاى آن بكوشد و برعكس هر مسلمان كه در تحت حكومت رژيم متخاصم با اسلام به سر مى‌برد بايد هر وقت كه فرصت مناسب دست مى‌دهد در برانداختن آن مبارزه كند» و بالاخره عنايت با تعريف متفاوت ديگرى از سياست نيز اسلام را سياسى مى‌يابد، جايى كه مى‌گويد: «سرانجام اگر بحث اينكه كى بايد حكومت كند و چرا ما بايد از احكام اطاعت كنيم، اساس سياست است، هيچ مسلمان هوشيارى نمى‌تواند تاريخش را، حتى اگر به شيوه‌اى ساده و سرسرى بخواند بدون احساس نياز به پرسيدن اين سؤالها و بحث آنها با همدينان خود مطالعه كند. نياز به چنين تلقى و رفتارى هنگامى قويتر مى‌گردد كه مسلمانان تحت حكومت بيگانگان باشند، چنانكه بسيارى از آنان در طى چهار قرن اخير بوده‌اند يعنى تحت حكومت بيگانه يا وابسته به بيگانه به سر برده‌اند». (همان، ص 18)

بدين ترتيب براساس تعاريف حداكثرگرايانه از دين خصوصاً دين اسلام، اسلام نمى‌تواند اجتماعى، فرهنگى، اقتصادى، تمدنى و سياسى نباشد. اسلام سياسى متولد شده، زيسته و تا به امروز ادامه حيات داده است. انتظار سياسى نبودن از اسلام انتظارى غيرواقع بينانه و خلاف واقع است و نه برعكس. اينجاست كه در چگونگى حكومت در اسلام، خصوصاً در جستجوى بهترين گزينه و شيوه حكومت كردن در دنياى معاصر است كه نظريه مردم‌سالارى دينى در درون انديشه سياسى در اسلام معاصر مطرح مى‌شود.

ج) مردم‌سالارى دينى‌

حال با توجه به آن‌چه در خصوص دين و مردم‌سالارى (دموكراسى) گذشت مى‌توان گفت كه مردم‌سالارى دينى چيست يا چه مى‌تواند باشد.