2. امكان يا امتناع مفهومى مردمسالارى دينى‌

مطالعه آثار و نوشته‌هايى كه تاكنون درباره مردمسالارى دينى نگارش يافته است به وضوح رويكردهاى مختلف و متعددى را نسبت به امكان و يا امتناع آن نشان مى‌دهد. در ميان موافقان و مخالفان آن نيز نمايندگان سنتهاى مختلف فكرى ديده مى‌شوند. تعدد اختلاف اين رويكردها از يك‌سو به برداشت آنان از مردمسالارى بستگى دارد و از سوى ديگر به برداشت آنان از دين؛ در ادامه در يك تقسيم‌بندى با اشاره به ديدگاه‌ها و رويكردهاى مختلف در موضوع امكان و يا امتناع مردمسالارى دينى، رويكرد مورد پذيرش خود را توضيح مى‌دهيم.

1- 2. امتناع مفهومى مردمسالارى دينى‌

اين ديدگاه به لحاظ مفهومى، تركيب مردمسالارى دينى را تركيبى ناسازگار مى‌داند. از نظر هواداران اين ديدگاه، اين تركيب دربرگيرنده دو عنصر مفهومى است كه نمى‌توان هيچ‌گونه ارتباطى ميان آنها برقرار كرد. اين ديدگاه به رغم تنوعى كه در ميان هواداران آن ديده مى‌شود، مبتنى بر برداشت خاصى از مردمسالارى است كه يكى از نويسندگان آن را به‌منزله رهيافت دوم در مردمسالارى اين‌گونه توضيح مى‌دهد: «رهيافت دوم به مردمسالارى از زاويه فلسفه اجتماعى و ارزشهاى خاصى كه آن ايدئولوژى ايجاب مى‌كند، معطوف مى‌باشد.»[1]

براساس اين رهيافت مردمسالارى به‌منزله يك الگوى نظام سياسى در نظر گرفته مى‌شود كه بر مبناى يك فلسفه سياسى- اجتماعى خاصى طراحى و ارائه گرديده است. از اين ديدگاه ليبراليسم همان فلسفه سياسى- اجتماعى است كه ارزشها و بنيانهاى نظرى ويژه‌اى را مطرح مى‌كند كه مردمسالارى بر پايه آنها شكل گرفته است. اين درحالى است كه اسلام ارزشها و بنيانهاى نظرى متفاوتى را براى زندگى سياسى- اجتماعى ارائه مى‌كند. اسلام بى‌ترديد با آموزه‌هايى همچون اومانيسم، آزادى ليبرالى و سكولاريسم ناسازگار است، از اين رو نمى‌توان مردمسالارى به‌منزله يك الگوى نظام سياسى مبتنى بر ليبراليسم را با دين اسلام‌

[1] - رودى كارلتون كلاير، آشنايى با علم سياست، ترجمه بهرام ملكوتى، تهران: اميركبير، 1351، ص 108.