راية الحقّ‌

؛ و محمد (ص) پرچم حقّ را در ميان ما به يادگار گذاشت.»[1]

مبادى و مبانى حق رأى‌

براساس آنچه گفته شد، مى‌توان مبانى مشروعيت «حق رأى» در نظامهاى مردمسالارى دينى را به دو قسم كلى عقلى و نقلى تقسيم كرد. اما ما براى بررسى دقيق‌تر، آن را به سه قسم: كلامى؛ فقهى- اصولى و عقلى تقسيم مى‌كنيم.

الف) مبانى كلامى‌

مبانى كلامى، بخشى از معارف اسلامى است كه درباره توحيد، هستى، انسان و ماهيت دين، گفتگو مى‌كند و از پايگاه خرد و گاه نقل به دفاع از اصول دين مى‌پردازد.

اهداف و قلمرو دخالت دين در زندگى بشر، جايگاه و ميزان نقش عقل در پذيرش دين، داورى نسبت به دين و سرنوشت خود در حيات فردى و اجتماعى؛ از جمله موضوعات مهمى هستند كه فرهنگ سياسى، مشاركت سياسى و ميزان مشروعيت رأى مردم در عرصه‌هاى مختلف تصميم‌گيرى تأثير جدى مى‌گذارند.

شاخصهاى بالا با مفروضات كلامى تا اندازه‌اى در منابع شيعه قابل رديابى هستند، در اينجا برخى از مبانى كلامى حقوق سياسى مردم را در منابع شيعى مطرح مى‌كنيم:

1. توحيد و خلاقت انسان: چه رابطه‌اى ميان توحيد و حكومتهاى مردمسالار وجود دارد؟ آيا حكومت مردمسالارى دينى با اصل توحيد تناقض دارد؟ آيا حاكميت خدا با حاكميت انسان در تعارض است؟ آيا حق الله با حق الناس قابل جمع است؟

اين پرسشها تا اندازه‌اى محل نزاع را روشن مى‌كنند. واقعيت اين است كه انديشمندان اسلامى به آنها، پاسخهاى بسيار متنوع و گاه متضادى داده‌اند كه همگى در يك نكته با هم اتفاق دارند و آن، اين است كه «حاكميت مطلق بشر» بر سرنوشت خود در فلسفه سياسى اسلام‌

[1] - نهج‌البلاغه، خطبه 100.