اگر خداوند مردم را به سبب كارهايى كه انجام داده‌اند، مجازات كند، جنبنده‌اى را بر پشت زمين باقى نخواهد گذاشت، ولى (به لطفش) آنها را تا سرآمد معيّنى تأخير مى‌اندازد (و مهلت اصلاح مى‌دهد) امّا هنگامى كه اجل آنان فرا رسد، (خداوند هركس را به مقتضاى عملش جزا مى‌دهد) او به بندگانش بيناست (و از اعمال و نيّات همه آگاه است)!

پايانه‌هاى بى‌پايه در پسامدرنيسم‌

بشر عصر مدرن خدا، ما وراء الطبيعه، معنويت و مذهب را خصوصى كرد، اما از بازتاب‌هاى اجتماعى آن غافل ماند. در جبران اين غفلت به جاى‌گزينى ساختارهاى مشابه مدنى به جاى دينى پرداخت. وى از حسن يا سوء تصادف به دام همان گفتمانى افتاد كه از آن مى‌گريخت. آنتونى گيدنز در كتاب نتايج مدرنيته مى‌نويسد:

نهادها و ساختارهاى مدنى تابع اصل بنيادين اعتماد بودند و اين اعتماد لزوم اعتقاد به سه عنصر ديگر را ضرورى مى‌ساخت: اول، اعتقاد به درستى، صحت و اعتبار و هم‌چنين ايمان به مطلوبيت هدفى كه اين نهادها دنبال مى‌كنند؛ دوم، باور و ايمان به اين مسئله كه نهادها يك صراط واحد و مستقيم را براى وصول به هدف فوق در پيش گرفته‌اند؛ سوم آن‌كه، اعتقاد راسخ به اين مقوله كه مأموران و مسئولان نهادى در جامعه از منظر فنى و انسانى بى‌عيب و معصومند. 65

اين سه اصل اعتقادى در همه جوامع مدرن ربع قرن آخر قرن بيستم كم‌وبيش اجرا شد. اما پير بورديو هيچ يك از اين سه اصل سكولار را بى‌عيب و مطمئن نمى‌داند و معتقد است كه تزلزل در هر سه ركن به چشم مى‌خورد؛ 66 زيرا در جامعه‌اى كه شهروند آن حتى با مدرك فوق ليسانس به دنبال كمترين معيشت با مشكل روبه‌روست و با پزشك بر سر حق خودكشى چانه مى‌زند، ديگر سخن از اعتقاد به تبع هدف نهاد و ساختار اجتماعى بى‌معناست؛ دوم آن‌كه در مفهوم تك بودن، بى‌رقيب بودن يا تك‌قطبى بودن نهاد تزلزل پيش آمده است. با نگاه به اين‌كه مسئله آموزش و بهداشت دو ركن اساسى جامعه به‌شمار مى‌روند، ناگزير