فصل سوم: ولايت فقيهان‌

در فصل دوم، گفتيم كه ولايت تشريعى پيامبر صلّى اللّه عليه و اله و امام معصوم عليه السّلام سه شأن را دربر دارد: مرجعيت دينى، صلاحيت قضايى و زعامت سياسى.

پس از شهادت امام حسن عسكرى عليه السّلام در سال 260 ق. دوران غيبت و در حجاب قرار گرفتن خورشيد پرفرغ امامت فرا رسيد و حكمت الهى بر اين تعلق گرفت كه از نيمه دوم قرن سوم، آخرين حجت حق، مهدى موعود عليه السّلام از ديده‌ها غايب شود. دوران غيبت به دو دوره غيبت صغرا[1] و غيبت كبرا تقسيم شده است:

دوره غيبت صغرا از سال 260- 329 ق. ادامه يافت. در اين مدت چهار تن از عالمان و وارستگان كه مورد اعتماد ويژه امام زمان (عج) بودند، به طور خاص به مقام نيابت منصوب گرديدند. اينان به ترتيب عبارت بودند از: عثمان بن سعيد عمروى، محمّد بن عثمان، حسين بن روح نوبختى و على بن محمّد سمرى. اينان رابط ميان امام و امت بودند و به عنوان نوّاب اربعه يا نوّاب خاصّه معروفند.

با درگذشت على بن محمّد سمرى، دوره غيبت كبرا آغاز شد. در اين دوره، مقام نيابت و جانشينى امام عليه السّلام به صورت عام بر عهده فقيهان وارسته قرار داده شد و از آن جا كه منصب نيابت به شخص خاصّى تعلق نگرفته و براساس اوصافى نظير فقاهت،

[1] - دوران غيبت صغرا را مى‌توان برزخى ميان دوره حضور كامل و غيبت كامل( كبرا) دانست. براى گذر از حضور به غيبت و قطع ارتباط ظاهرى با امت، فترت غيبت صغرا، سختى محروميت از وجود امام را كمتر مى‌نموده است.