باب دوازدهم در غنايم و قسمت آن، و تنفيل و اخراج خمس و مستحقان آن، و احكام استيلاى كفار.

و اين باب مشتمل بر پنج فصل است.

فصل اول، در بيان معنى غنيمت و فرق ميان او و فى‌ء و كيفيت جمع آن:

بدان ايّدك اللّه تعالى كه غنيمت فعيله‌اى است از غنم و او بمعنى زيادتى است.

و در شريعت چيزى است كه اصابت كنند از اموال اهل حرب، و مسلمانان در يافتن آن اسپ و شترى دوانيده باشند، يعنى آن را بجنگ گرفته باشند و قوت بازو، و جمع او غنايم، و مغنم بمعنى او است و جمع او مغانم، و غنم بضم، اسم است، و غنم بفتح، مصدر. اين است معنى غنيمت در شريعت. و فى‌ء عبارت از مالى است كه از قبل كفار حاصل گردد بى‌آن‌كه اسپى دوانند، همچو موضعى كه كافران از آنجا جلا كنند. و مال فى‌ء را مصارفى است كه در باب خراج مذكور شد.

و اما كيفيت جمع غنيمت نزد امام اعظم؛ در كتاب «هدايه» گويد: هرگاه كه امام بلده‌اى فتح كند بقهر، او اختيار دارد، اگر خواهد قسمت كند ميان مسلمانان، و اگر خواهد قرار دهد اهل او را بر او، و وضع كند برايشان جزيه، و بر زمينهاى ايشان خراج. و بعضى گويند اول اولى است نزد حاجت غانمين، و دوم نزد عدم حاجت ايشان، تا عدّت باشد در زمان آينده. و اما در منقولات‌