كرده امام غزالى رحمه اللّه.

و چون سلطان كسى را خواهد كه محتسب سازد بايد كه از اهل مملكت خود كسى كه موصوف به اين صفات باشد اختيار كند. و اهمّ صفات در محتسب ديندارى و اهتمام در نهى منكرات است. چون چنين كس را اختيار كرد تفويض امر احتساب بدو نمايد، و جميع اهل مملكت خود را امر فرمايد كه از اطاعت او در امر معروفات و نهى منكرات تجاوز ننمايند، و حكام و امرا و ساير عساكر را مأمور سازد به انقياد نزد محتسب. و اگر كسى از لشكريان و ارباب تعزّز در اطاعت امر محتسب تهاونى نمايد او را ادب بليغ كند چنانچه موجب عبرت ديگران شود، تا احكام محتسب در بلده نفاذ يابد و معروفات شايع و مشهور شود و منكرات ضايع و منكور ماند. و حضرت امير المؤمنين عمر ابن الخطاب رضى اللّه عنه در ايام خلافت درّه در دست گرفته به بازارها در مى‌آمده و امر به معروفات و نهى از منكرات مى‌كرده. و اگر سلطان به نفس خود بدان اقدام تواند نمود حاجت به نصب محتسب نباشد، ليكن چون امور متغير شده و مهابت خلافت كه از بقيّت نبوت بود در آن زمان، امروز برجاى نمانده، سلطان را خود اقدام بر آن نمودن دشوار است.

لهذا امروز نصب قايم به احتساب كه از فروض كفايات است بايد نمود. اين است كيفيت نصب سلطان محتسب را.

و بايد كه سلطان بعد از نصب محتسب او را اعوان و انصار از جانب خود نصب كند تا دست او را قوى سازند و پشت او به حمايت سلطنت استظهار يابد.

و رزق محتسبان در بيت المال است چنانچه بعد از اين ان شاء اللّه در باب ارزاق بيت المال مذكور گردد. چون معنى احتساب و درجات آن و محتسب و شروط و آداب آن مذكور شد لابد است از بيان محتسب عليه، و آن كسى است كه محتسب بر او احتساب مى‌كند. و چنين كسى خالى نيست از آن كه او را اختصاصى و اتصالى به محتسب است همچو پدر و معلم و قريب و صديق، و سلطان كه والى و حاكم اوست يا از آحاد مردم است. و ما هر يكى را در فصلى بيان كنيم. و باللّه- التوفيق.