[شركت در ميهمانى يكى از تجّار]

يكى از تجار مرا دعوت كرده بود به خانه خودش، برحسب دعوت به خانه آن تاجر رفتم، ورودم را تهنيت گفتند، من هم نشستم. صاحبخانه غير از من دو نفر ديگر ميهمان داشت: يك نفر قفقازى بود و ديگرى خراسانى. صاحبخانه از من گله نمود كه شما چرا دير آمديد؟

من تاكنون منتظر شما بودم و گماشته خود را در عقب شما فرستاده بودم. ميل داشتم امروز قدرى با هم نشسته باشيم و قدرى صحبت نماييم.

خراسانى گفت: «امروز ما و شما جناب آقا همگى بيكار هستيم تا غروب وقت بسيار و صحبت هم بيشمار مى‌توان كرد.»

من تأدّب نمودم. گفتم: «من خود را قابل صحبت اخيار نمى‌دانم، آن مقدار كه باعث كسالت خاطر آن وجودهاى محترم نباشد در استماع فرمايشات شما حاضرم».

چون قريب به ظهر بود، سفره گستردند، نهار حاضر نمودند. چلوكباب صحيحى در خانه طبخ نموده بودند. بعد از صرف غذا به دور يكديگر نشسته مشغول صحبت شدند و از هر طرف سخن راندند. قفقازى شرحى از حكايت شورش بادكوبه حكايت كرد كه در چهار سال قبل مسلمانان آن سامان چه مقدار در زحمت بودند و چه جان‌فشانى‌ها كردند. مسلمانان چه شيعه و چه سنّى و چه ارامنه و مقدارى از خود روس‌ها مقصودى جز حرّيت و آزادى نداشتند و غير از مشروطه چيزى نمى‌خواستند.

مسلمانان چون خود را در شكنجه روس ديدند و در فشار استبداد، بى‌اندازه بار ظلم كشيدند به جان آمده، شورش كردند و به جان يكديگر اوفتادند و دولت، نظر به خباثت فطرى، چه مقدارها خسارت جانى و مالى به اين بيچاره‌ها وارد آورد. بعد شرحى از تعدّيات روسها حكايت نمود به قسمى كه ما را پريشان نمود.

خراسانى تعجب مى‌كرد و مى‌گفت: «عجب! مردم ديوانه بودند كه اين قسم به جان يكديگر اوفتاده بودند؟ مى‌خواستند با دولت سلوك و سازش نمايند و آنچه حقوق ديوانى به قانون مملكتى از آنها مى‌خواهند، بدهند تا دولت با آنها به مسالمت رفتار