تشكيلات قشونى ايجاد شود همچنان به خدمت خود ادامه دهند. 4 رضا خان ضمن پذيرش اين پيشنهاد، موافقت نمود كه حقوق آنان را نيز وزارت جنگ پرداخت نمايد. 5

______________________________
(1). بلشويك‌ها؛ گروهى از مبارزان سياسى روسى عليه نظام تزارى و پايه‌گذاران حزب كمونيست اتحاد جماهير شوروى سوسياليستى. واژه بلشويك، به معناى اكثريت، به جناح اكثريت حزب سوسيال‌دموكرات روسيه كه از 1317/ 1898 به وجود آمده بود اطلاق مى‌شود. اين حزب از نخستين تشكيلات ماركسيستى در روسيه بود كه «ولاديمير ايليچ اوليانوف» (لنين) پايه‌گذارى كرد. در دومين كنگره حزب سوسيال‌دموكرات كارگران روس، در 1321/ 1903 در لندن دو گروه از اعضاى حزب به رهبرى «لنين» و «مارتوف» در برابر يكديگر قرار گرفتند و هواداران لنين، كه در آن جلسه در اكثريت قرار داشتند، بلشويك (اكثريت) و هواداران مارتف، منشويك (اقليت) خوانده شدند. بلشويك‌ها معتقد بودند كه نظريات ماركس با شرايط روسيه منطبق است و به همين دليل در پى كسب قدرت سياسى بودند. پس از سقوط نظام تزارى بلشويك‌ها شعارهايى را در عرصه‌هاى مختلف سياست داخلى و سياست خارجى خود مطرح كردند.

يكى از شعارهاى اصلى بلشويك‌ها در سياست داخلى خود حق تعيين سرنوشت ملل و اعطاى آن به مليت‌هاى مختلف و نيز مسلمانان بود. با طرح اين شعار، در منطقه آسياسى مركزى در برابر توسعه حضور بلشويك‌ها جهت‌گيرى‌هاى متفاوتى ظاهر شد. پس از پيروزى انقلاب 1335/ 1917 بسيارى از مليت‌هاى امپراتورى روسيه، همچنين مسلمانان، به كسب حقوق از دست رفته خويش اميدوار شدند. بر اثر اين تبليغات، شكافى در ميان مسلمانان آسياى مركزى در برابر بلشويك‌ها به وجود آمد. عده‌اى از آنان در قيام با سماچيان به جنگ مسلحانه با بلشويك‌ها و نظام كمونيستى مبادرت ورزيدند. عده‌اى ديگر نيز از ميان جديدها روابط مسالمت‌جويانه و همكارى با بلشويك‌ها را مورد توجه قرار دادند. جديدها براساس برآوردهاى خوش‌بينانه خود نسبت به بلشويك‌ها در تحكيم پايه‌هاى اقتدار آنان در آسياى مركزى كوشيدند و به ابزارى براى تحكيم مبانى قدرت بلشويك‌ها تبديل شدند، اما در جريان سركوب و تصفيه‌هاى خونين استالين در دهه 1309 ش/ 1930 صدمات شديدى ديدند. بلشويك‌ها در سياست خارجى نيز از شعارهاى ظلم‌ستيز خود بهره گرفتند.

بلشويك‌ها از طريق تشكيل سازمان بين المللى كمونيستى (كمينترن)، ايجاد گسترش انقلاب‌هاى كمونيستى و انقلاب جهانى كارگرى را مورد توجه قرار داده بودند.

پس از پيروزى بلشويك‌ها حمايت از هواداران ايرانى آنان بيشتر مورد توجه قرار گرفت. در خرداد 1300/ ژوئن 1921 پس از جلسه مشترك دبيران گروههاى حزبى ايران، درباره تربيت افراد جديد و تجديد سازمان بحث و بررسى شد، سپس سى نفر از بلشويك‌هاى ايرانى براى گذراندن دوره‌هاى آموزشى لازم به مدرسه حزبى باكو اعزام شدند. هواداران ايرانى بلشويك‌ها در جريان جنگ‌هاى داخلى 1918- 1921 در كنار همقطاران روسى خود به نبرد با روس‌هاى سفيد و ضد انقلابيون داخلى و خارجى پرداختند.

مواضع انقلابى پس از كسب قدرت در روسيه سبب افزايش اميدوارى ايرانى‌ها به دگرگونى در سياست خارجى اين كشور و كمك آنان براى رهايى ايران از سلطه بريتانيا گرديد. بلشويك‌ها كليه قراردادهاى استعمارى زمان تزارها را لغو كردند. به اين ترتيب، دولت جديد روسيه ارتباط جديدى با ايران براساس احترام متقابل و نفع طرفين مطرح ساخت. در اين دوره كه ايرانيان از ستم‌هاى بيگانگان و ظلم داخلى به جان آمده بودند، به شدت تحت تأثير اين سياست قرار گرفتند. شعارهاى ظلم‌ستيز بلشويك‌ها گروهى از ملى‌گرايان ايرانى را نيز جلب كرده بود.

بلشويك‌ها كه از توسعه انقلاب در اروپا نااميد شده بودند، در پى عدم موفقيت جنبش كمونيستى در اروپا، گسترش انقلاب در شرق را مورد توجه قرار دادند و ايران يكى از مستعدترين كشورها ارزيابى شده بود. بلشويك‌ها با برپايى كنفرانس «ملل شرق» در باكو كوشيدند تا برابر فشارهاى اروپايى‌ها، متحدان جديدى از ميان مردم محروم و ستمديده براى خود به دست آورند.

پس از پيروزى بلشويك‌ها در نواحى شمالى ايران، نيروهاى هوادار آلمان فعاليت خود را شدت بخشيدند. ايران اساسا براى توسعه جنبش انقلابى شرايط مساعدى داشت. پس از جنبش مشروطه، نظم سياسى در برابر فشارهاى وارده بسيار آسيب‌پذير شده بود. با وجود پايان يافتن جنگ جهانى اول هنوز در نقاط مختلف ايران بيگانگان حضور و فعاليت داشتند.

احساسيت ضد انگليسى سبب بهره‌گيرى بلشويك‌ها از فرصت‌هاى بهتر براى تبليغات به نفع خود شد.

بلشويك‌ها براى توسعه انقلاب در شرق لنين ضرورت اتحاد موقت با نهضت‌هاى ملى در شرق را مطرح كرد. به اين ترتيب كمونيست‌هاى ايرانى نيز از سوى مركزيت سياسى كمونيسم مجوز فعاليت دريافت كردند. بر اين اساس، فعاليت بلشويك‌هاى ايرانى كه در نهضت جنگل در كنار ميرزا كوچك خان جنگلى فعاليت مى‌كردند، مورد تأييد دولت روسيه قرار گرفت.

بلشويك‌هاى ايرانى كه با ميرزا كوچك خان همكارى مى‌كردند، قبلا در باكو فعال بودند. آنها به بلشويك‌ها قول داده بودند كه در صورت برخوردارى از حمايت آنان، در جنگ با روس‌هاى سفيد و بيگانگان به آنها كمك كنند.

اولين تجربه مداخله نظامى روسيه در نهضت جنگل بود. اين نهضت كه ابتدا جنبه ضد انگليسى داشت، با ورود نيروهاى نظامى بلشويك و ارتش سرخ، استحكام بيشتر يافت.

ايران يك كشور سرمايه‌دارى است كه در شرايط انقلاب سوسياليستى قرار گرفته است. آنها در شهرهاى گيلان به مصادره اموال مردم و تلاش براى محو باورهاى مذهبى دست زدند. اين اقدامات در شرايطى صورت مى‌گرفت كه در نخستين مذاكرات ميرزا كوچك خان و بلشويك‌ها عدم اجراى اصول كمونيست مورد تأكيد او قرار گرفته بود. اين تندروى بلشويك‌هاى ايرانى بعدها از سوى رهبران اتحاد شوروى نيز مورد انتقاد قرار گرفت ولى رهبران روسيه در 1300 ش/ 1921 به توسعه روابط بازرگانى با ايران تمايل داشتند.

آندره روتشتين، سفير روسيه در تهران، به صراحت خواستار قطع عمليات انقلابى از سوى ميرزا كوچك خان شده بود.

به‌طور كلى، بلشويك‌ها با طرح شعارهاى ظلم‌ستيز، در جهان اسلام و تأثير در حركت‌هاى استقلال‌طلبانه و ضد ستم، جهت‌گيرى‌هاى آنان را تحت نفوذ خود قرار دادند. اين روند در آسياى مركزى و قفقاز بيشترين شدت را داشت.

(استالينيسم و حزب توده ايران، ص 214؛ سردار جنگل 243- 244؛ تاريخ جنبش كمونيست در ايران، ص 35- 42، رقابت شوروى و انگليس در ايران، ص 44- 45؛ دانشنامه جهان اسلام، ج 4، ص 611- 614).

(2).

Minute by Chrchill, 02 March 2291. Fo/ 173/ 3087/ 7603

. (3). تلگراف وزير جنگ به امير لشكر جنوب، 29/ 12/ 1300، اسناد مؤسسه مطالعات و پژوهشهاى سياسى، س 1300، پ 97، ص 22.

(4). تلگراف امير لشكر جنوب به وزير جنگ، 29/ 12/ 1300، اسناد مؤسسه مطالعات و پژوهشهاى سياسى، س 1300، پ 97، ص 12.

(5). دستور رضا خان كه در حاشيه سند فوق الذكر آمده است.