موافقت كمپانى استاندارد اويل با كمپانى نفت ايران و انگليس براى دولت ايران محظورات سياسى‌ 3 ايجاد مى‌نمايد و تنها اگر نكات سه‌گانه‌اى‌ 4 كه قبلا به آنها اشاره شده رعايت شود، دولت مى‌تواند اين قرارداد را براى تصويب به مجلس پيشنهاد نمايد. 5

* ممنوعيت تشكيل اجتماع عليه مصدق السلطنه‌

رضا خان بار ديگر تأكيد كرد: مصدق السلطنه والى آذربايجان را خود انتخاب كرده است‌ 6 و نظاميان بايستى همه‌گونه وى را همراهى‌ 7 و از تشكيل هراجتماع و حركتى عليه وى جلوگيرى نمايند و اشخاصى را كه مرتكب اين نوع اقدامات شوند به سختى مجازات كنند. 8

* ورود مصدق به آذربايجان‌

مصدق السلطنه والى جديد آذربايجان وارد تبريز شد. امروز پس از ورود «مصدق السلطنه» به آذربايجان، بيك‌زادگان و خوانين شاهسون اظهار تمكين و اطاعت خود از اوامر دولت را به وى ابراز داشتند و اعلام كردند كه براى همه‌گونه خدمتگزارى به دولت حاضر هستند. 9

* جلب رؤساى ايلات و عشاير آذربايجان‌

رضا خان به «اسماعيل اميرفضلى»، امير لشكر شمال غرب دستور داد براى جلب رؤساى ايلات و عشاير آذربايجان «حاجى شعبانعلى» 10 را نزد آنان بفرستد و چنانچه حاجى شعبانعلى در اين ماموريت خيانتى كرد وى را توقيف نمايد. 11

* ممنوعيت سفر از تركستان به ايران‌

مأمورين محلى تركستان كه براى صدور مجوز سفر به ايران از هرمسافر ايرانى دو تومان دريافت مى‌كردند، از امروز سفر به ايران را ممنوع اعلام كرده و صدور مجوز سفر را به كسب اجازه از «مسكو» و «تاشكند» منوط كردند.

اين امر، موجب بروز مشكلات فراوانى براى مسافرين شد. 12

* توقف انتخابات آباده‌

به دنبال شكاياتى كه از سوء جريان انتخابات آباده به تهران ارسال شده بود، وزارت داخله به ايالت فارس دستور داد، انتخابات آن شهر را متوقف نمايند، تا دستورات بعدى صادر شود. 13

* تأكيد بر عدم پرداخت پول به ايران‌

گزارش وزيرمختار انگليس در تهران‌ 14 و تلگرام كشف رمز شده از انگرت به واشنگتن، به وزارت خارجه آمريكا توصيه مى‌كرد تا زمانى كه ايرانيان مشاركت استاندارد اويل و شركت نفت ايران و انگليس را نپذيرفته‌اند، پولى در اختيار ايران قرار داده نشود. 15

______________________________
(1). منظور اين است كه با پايان يافتن فصل سرما و برف، امكان تحركات نظامى مخالفان دولت زيادتر مى‌شود و همچنين امكان عمليات سركوبى آنها از سوى دولت فراهم مى‌شود.

(2). تلگراف وزير جنگ به اسماعيل اميرفضلى، 13/ 12/ 1300، اسناد مؤسسه مطالعات و پژوهشهاى سياسى، س 1300، پ 97، ص 17.

(3). منظور پيرنيا اعتراض روتشتين، وزيرمختار شوروى در ايران است كه اين قرارداد را ناقض قرارداد 1921 ايران و شوروى مى‌دانست.

(4). پيرنيا در يكى از تلگراف‌هايش به حسين علاء در خصوص اعلام موافقت ايران با توافق كمپانى نفت جنوب و استاندارد درباره امتياز نفت شمال به كاردار آمريكا در ايران مشروط به رعايت محظورات سياسى از طرف شوروى و سازگارى با مصوبه مجلس شوراى ملى ايران، به اين نكات سه گانه اشاره كرده است. بخشى از اين تلگراف كه تاريخ آن ذكر نشده است به شرح ذيل است: «... به شارژدافر گفتم كه دولت ايران اساسا بر ضد موافقت دو كمپانى نيست ولى اين موافقت بايد طورى حاصل شود كه از حدود قطعنامه مجلس خارج نشده و ايران را دچار محظورات سياسى از طرف روسيه نكند. گفت اين زمينه كدام است تا به دولت خودم پيشنهاد نمايم.

گفتم اولا در ديباچه امتياز و خود امتياز اسمى از كمپانى جنوب برده نشود زيرا كه اين مطلب مخالف ماده (5) قطعنامه مجلس هم مى‌باشد. ثانيا در اداره كردن اين امتياز كونترول [كنترل‌] آن نمايندگان و مستخدمين انگليسى نباشند. ثالثا در صورتى كه استاندارد بخواهد پس از يك سال حق خارج شدن از اين كار را داشته باشد علاوه شود كه در صورت خروج استاندارد اين امتياز از درجه اعتبار ساقط خواهد بود ...» (نفت شمال، ص 79- 78).

(5). نفت شمال، ص 86.

(6). دكتر محمد مصدق در خاطرات خود چنين آورده است: «پس از مراجعت از هيئت وزيران، ميرزا محمود خان جم (مدير الملك) به ديدنم آمد و اظهار نمود: «سرپرسى لورن» وزيرمختار انگليس گفت «انتصاب شما به اين ايالت روى نظرات من صورت گرفته است و تمام انتصابات مهم بدين‌طريق صورت مى‌گرفت. (خاطرات و تألمات مصدق، ص 144)

(7). مصدق به منظور برقرارى امنيت و سركوبى مخالفين به ايالت آذربايجان منصوب شد. وى اواسط دى‌ماه با دو كالسكه به مقصد آذربايجان حركت كرد و در طول مدت كمتر از شش ماه حكمرانى، بعد از اتمام مأموريتش يكصد و بيست نفر نظامى در هنگام بازگشت حفاظت از جان وى را بر عهده گرفتند و تا ميانج با او بودند. زيرا شايع شده بود كه در طول راه عده‌اى مى‌خواهند از او انتقام بگيرند. البته استعفاى مصدق به دليل الغاى امريه‌اى بود كه وزارت جنگ هنگام تصدى ايالت آذربايجان، داده بود. سرانجام وى به دولت قوام كه بعد از دولت مشير الدوله تشكيل شده بود، استعفا داد، اما مورد قبول واقع نشد و چون حمايت وزارت جنگ را به دنبال خود نداشت و كارى از وى ساخته نبود تا بيستم تيرماه ضرب الاجل تعيين كرد و استعفا داد. (خاطرات و تألمات دكتر مصدق، ص 145 و 157).

(8). تلگراف وزير جنگ به امير لشكر شمال غرب، 13/ 12/ 1300، اسناد مؤسسه مطالعات و پژوهشهاى سياسى، س 1300، پ 97، ص 19 و 18.

(9). روزنامه ايران، 17/ 12/ 1300 و اسناد مؤسسه تاريخ معاصر، شم 20633.

(10). هنگامى كه حكم تصدى ايالت آذربايجان به دكتر مصدق داده شد، سرهنگ حاجى شعبانعلى خلخالى از سوى وزير جنگ يك قبضه اسلحه «موزر» براى مصدق برد (خاطرات و تألمات محمد مصدق، ص 144).

(11). تلگراف وزير جنگ به امير لشكر شمال غرب، 13/ 12/ 1300، اسناد مؤسسه مطالعات و پژوهشهاى سياسى، س 1300، پ 97، ص 18.

(12). تلگراف از لطف‌آباد به وزارت خارجه، 13/ 12/ 1300، اسناد وزارت خارجه، س 1300، ك 1/ 15، پ 21، ص 9.

(13). روزنامه ايران، 14/ 12/ 1300، ص 2.

(14).

Loraine to Curzon, 4, 7 March 2291, Fo 173/ 4187/ 1642, 3362; Loraine to Curzon, 51 March 2291, Fo 173/ 6187/ 4474

. (15).

Minute by Churchill, 31 Aprill, 2291, Fo 173/ 5187/ 7093

.