[تصوير] سفارت انگلستان در تهران‌

______________________________
(1). سواد تلگراف رئيس تلگرافخانه خوزستان به رياست كل اداره تلگراف، 21/ 12/ 1299، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ك 31، پ 26، ص 25.

(2). روزنامه ايران، 23/ 12/ 1299، ص 2.

(3). حسينقلى خان معاضد الملك در سال 1293 ق، در تهران متولد شد و در سال 1317 ق، با عضويت در كارگزارى بجنورد به خدمت وزارت خارجه درآمد. در طى سال‌هاى 1324 و 1329 ق، نايب اول كارگزارى خراسان و در سال 1331 ق، رئيس تذكره خراسان شد. (رجال وزارت خارجه در عهد ناصرى و مظفرى، ص 162).

(4). گزارش‌هاى كنسولگرى انگليس در مشهد، ص 38.

(5). كسرائيل خانم كه بعدها ملقب به افتخار الدوله و سپس بانوى عظمى گرديد. در سال 1273 ق، از عفت السلطنه همسر صيغه‌اى ناصر الدين شاه متولد گرديد و شش سال قبل از اين تاريخ، ناصر الدين شاه، از همين زن صاحب يك پسر به نام مسعود ميرزا شده بود كه بعدها به ظل السلطان ملقب شد. عفت السلطنه مادر افتخار الدوله و ظل السلطان به خاندان سلطنتى قاجار تعلق نداشت و دختر موسى رضا بيك بود. وى همسر صيغه‌اى ناصر الدين شاه بود. كسرائيل خانم افتخار الدوله در 14 جمادى الثانى 1303 ق، در زمان تحويل سال و سلام عيد نوروز لقب «بانوى عظمى» را از سوى ناصر الدين شاه گرفت.

پس از آنكه، صارم الدوله شوهر بانوى عظمى به دستور ظل السلطان در تاريخ 3 جمادى الثانى 1305 كشته شد، ظل السلطان دارائى صارم الدوله را تصاحب كرد و خواهرش بانوى عظمى نيز، از اين تاريخ به بعد، رسما براى خود شوهرى اختيار ننمود و هميشه با برادر خود به‌سر مى‌برد.

در سال 1326 ق، در جريان جنبش مشروطيت خانه بانوى عظمى توسط قزاقان خراب و اسباب و اثاثيه آن به غارت رفت بانوى عظمى تابعيت روسى داشته و براى آن‌كه ماليات املاك خود را نپردازد از اين موضوع استفاده مى‌كرد و سفارت روسيه نيز، از او حمايت مى‌نمود.

سبب تابعيت روسى بانوى عظمى نيز، شوهرش صارم الدوله بود، زيرا پدر صارم الدوله يعنى سردار حسين ايروانى تبعه روس بود و بانوى عظمى نيز چون بعد از مرگ شوهرش همسر ديگرى اختيار نكرده بود، تبعه روسى قلمداد مى‌شد. (منتظم ناصرى، ج 3، ص 2062؛ خاطرات ظل السلطان، ج 1، ص 19؛ شرح حال رجال ايران، ج 1، ص 51؛ روزنامه خاطرات اعتماد السلطنه، ص 420).

(6). دواير ژاندارمرى، نظميه و ماليه در اين باغ مستقر شدند و علاوه بر اين، مقرر شد در عصر روزهاى دوشنبه و جمعه اين مكان به عنوان گردشگاه عمومى مورد استفاده مردم قرار گيرد. (اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ك 46، پ 5، ص 76).

(7). تلگراف كارگزارى اصفهان به وزير امور خارجه، 22/ 12/ 1300، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ك 46، پ 5، ص 75.

(8). روزنامه ايران، 21/ 12/ 1299، ص 2.

(9). اسفندآباد از توابع شهرستان قروه در استان كردستان مى‌باشد و در شرق اين شهرستان واقع شده است.

(10). روزنامه ايران، 21/ 12/ 1299، ص 2.

(11). اسناد ملى ايران، شم ت 293001479.