* ورود خالو قربان به تهران‌

امروز غروب «خالو قربان» كه از رضا خان درجه سرهنگى گرفته بود و «خالو كريم» و يك نفر ديگر از خالوها به تهران وارد شدند. 4

* مصوبه هيئت قالى‌بافان كرمان‌

هيئت قاليبافان كرمان با تشكيل كميسيونى در تالار ايالتى كرمان، نظامنامه‌اى مشتمل بر ده ماده‌ 5 را امضا نمودند.

مفاخر السلطنه، عبد الرحيم رهنما، على محمد رهنما نماينده فوايد عامه، احياء الملك رئيس اداره صحيه ايالتى كرمان و محمود رفيع‌زاده رئيس هيئت قاليبافان كرمان از جمله افراد حاضر در اين كميسيون بودند. در اين كميسيون مقرر شد كليه قاليباف‌ها و كارخانجات متعلق به اتباع خارجى، ملزم به اطاعت و تبعيت از اين نظامنامه باشند. 6

* مهاجرت زرتشتيان يزد به بمبئى‌

ارباب كيخسرو طى نامه‌اى از دولت، تقاضا كرد به ده نفر از زرتشتيان يزدى كه به بوشهر رفته‌اند براى رفتن به بمبئى اجازه سفر داده شود. وى افزود: اينان غالبا براى تجارت يا نوكرى به هندوستان مى‌روند و پس از يك يا دو سال بازمى‌گردند. 7 همچنين ارباب كيخسرو اظهار داشت: به زرتشتيان كرمان و يزد اعلام كرده است، قبل از رفتن به بمبئى از دولت براى سفر اجازه بگيرند. 8

* جارى شدن سيل در افغانستان‌

امروز در اثر جارى شدن سيلى عظيم در افغانستان، تمام املاك افغان‌ها در اطراف رود هيرمند 9 ويران شد. در اثر اين سيل بعد از مدت‌ها آب‌ 10 به سيستان وارد گرديد. 11

______________________________
(1). اخراج محمد على شاه در سال 1912 خشم فراوانى را در ميان طرفداران شاه سابق عليه بريتانياى كبير و روسيه برانگيخت، در مشهد طرفداران محمد على شاه تظاهرات كردند و به منظور ايمن ماندن از توقيف محلى، به اماكن مقدس پناهنده شدند.

به زودى جنگ بين كسانى كه در تحصن بودند و پليس محلى شروع شد.

وقتى سركنسول روسيه در مشهد اوضاع را بحرانى ديد از والى خواست تا استعفا دهد. پس از استعفاى والى، سركنسول روسيه در تاريخ 24 مارس 1912 در مشهد حكومت‌نظامى اعلام كرد. انتقال قدرت از دولت محلى به مسئول روسى، موجب شد تا برخى از بست‌نشين‌هايى كه اسلحه نداشتند، بست را ترك كنند. اما كسانى كه اسلحه حمل مى‌كردند تصميم گرفتند در اماكن مقدسه باقى بمانند. روزبه‌روز به نيروهاى داوطلب بست‌نشين اضافه شدند و تا 31 مارس تخمين زده شد كه 600 تا 700 مرد مسلح تحت فرماندهى يوسف خان باشند. سركنسول روسيه براى وادار كردن آنها به خلع سلاح وارد مذاكره گرديد، اما آنها نپذيرفتند. بنابراين به بست‌نشين‌ها اطلاع داد كه اگر تا ساعت 3 بعد از ظهر روز 30 مارس 1912 تسليم نشوند او براى خلع سلاح با زور همه اختيارات را به فرمانده سربازان روسيه خواهد داد. ضرب الاجل فرارسيد و طرفداران شاه تسليم نشدند و گلوله‌هايى بين سربازان روسى و ايرانى‌ها ردوبدل شد. روس‌ها مردم و اماكن مقدس را به توپ بستند. بسيارى از ايرانيان كشته و مجروح شدند و روس‌ها تا غروب اماكن مذكور را گرفتند و تعدادى را نيز زندانى كردند.

همه ساختمان‌هاى مقدس مذهبى، دالان‌ها و ايوان‌ها به وسيله توپخانه روسيه نابود و درهاى بارگاه‌ها و مساجد شكسته شد. سربازان روسى اسب‌هايشان را به داخل بست آوردند در زمان بمباران سردسته شورشيان از جمله يوسف خان هراتى و محمد نيشابورى فرار كردند. بمباران بارگاه مقدس امام رضا (عليه السلام) خشم مسلمانان را برانگيخت. البته حادثه بمباران حرم حضرت رضا (ع) در دهم فروردين 1291 ش، انجام شده بود، ولى اين مراسم با محاسبه سال قمرى مقارن با سالگرد آن واقعه بود. (روس و انگليس در ايران، ص 197- 203).

(2). روزنامه ايران، 22/ 9/ 1300، ص 2.

(3). همان.

(4). روزنامه ايران، 19/ 9/ 1300، ص 1.

(5). مواد نظامنامه به شرح ذيل بود:

«1- به هيچ‌وجه اجبارى در استخدام شاگردان منظور نشود و اجيرنامه به رضايت طرفين به عمل آيد.

2- استادان قاليباف اجيرنامه‌ها را پس از مهر شدن در محضر شرع به كارگزارى و اداره فوايد عامه براى ثبت خواهند برد.

3- اجراى ماده (2) فوق نسبت به اجيرنامه‌هاى گذشته تا اول حمل 1301 موقوف خواهد بود.

4- به‌طور كلى كار براى شاگردان و كارگران كه اجير شده‌اند در تمام فصول هشت ساعت خواهد بود و زياده بر اين براى اشخاصى كه به‌طور مقاطعه كار مى‌كنند جايز خواهد بود.

5- پسر كمتر از هشت سال و دختر كمتر از ده سال نداشته باشد.

6- استادانى كه در قوه دارند ساختمان كارخانه‌هاى خود را موافق حفظ الصحه ترتيب داده و آنانكه نمى‌توانند حتى القوه به دستورى كه از طرف حافظ الصحه داده مى‌شود رعايت خواهند كرد.

7- ايام جمعه و قتل و اعياد مذهبى و ملى كارخانجات تعطيل خواهد بود.

8- اجرت شاگرد را عجالة تا اول حمل 1301 كه ترتيب قطعى داده مى‌شود صد پنج اضافه خواهد داد.

9- كارخانجات مردانه و زنانه از يكديگر عليحده و مجزى ترتيب داده خواهد شد.

10- هيئت قالى‌باف متعهدند چنانچه برخلاف مواد فوق رفتار نمايند مورد مسئوليت و تعقيب واقع شوند.» (اسناد وزارت خارجه، س 1300، ك 61، پ 5، ص 93).

(6). اسناد وزارت خارجه، س 1300، ك 61، پ 5، ص 93.

(7). دليل اين مهاجرت، ماجراى تغير دادن لباس دانش‌آموزان زرتشتى در يزد است كه باعث هيجان عمومى و تعطيل شدن دكاكين و بازار عليه اين رفتار زرتشتيان گرديد. چون مردم يزد اعلام كرده بودند با زرتشتيان قطع رابطه خواهند كرد و برايشان سخت خواهند گرفت، آنان هم دست به مهاجرت زدند و به‌طور مداوم بر تعداد مهاجران افزوده مى‌گرديد. (ر. ك: اسناد ملى ايران، شم ت 293006077).

(8). مراسله ارباب كيخسرو به دفتر رياست وزراء، 18/ 9/ 1300، اسناد ملى ايران، شم ت 293004217.

(9). يكى از مسائل سرحدى كه همواره بين ايران و افغانستان مورد بحث و مشاجره حكام سرحدى دو طرف بوده مسأله آب رود هيرمند و ترتيب تقسيم آن بوده است كه دو مرتبه نيز منجر به حكميت گرديده بود. يك بار گلد اسميت و دفعه دوم كلنل مك‌ماهان حكميت كرده بودند. (اسناد وزارت خارجه، س 1300، ك 44، پ 3، ص 32).

(10). افغان‌ها برخلاف معمول با احداث بندپريان و تقسيم ناعادلانه آب رود هيرمند مدتى بود كه اجازه نمى‌دادند آب رود هيرمند به سيستان وارد شود اين اقدام آنان سبب شده بود، زراعت كشاورزان سيستان بدون آب بماند.

(اسناد وزارت خارجه، س 1300، ك 44، پ 3، ص 4).

(11). تلگراف اداره ماليه سيستان به وزارت ماليه، 21/ 9/ 1300، اسناد وزارت خارجه، س 1300، ك 44، پ 3، ص 15.