حاصل نشد خسارتى به دولت ايران وارد نشود. 10

[تصوير] لئون تروتسكى‌

[تصوير] لئون تروتسكى در دفتر كار خود

______________________________
(1). «لئون تروتسكى» يار و همرزم لنين در انقلاب اكتبر 1917، از سياستمداران مشهور روسيه محسوب مى‌شود. او در 1877 در يك خانواده يهودى متولد شد. در 1902 در لندن با لنين آشنا شد. وى در ساير مراحل اقدامات لنين يار و همرزم او شد. «تروتسكى» در 1917 رياست كميسارياى امور خارجى روسيه و در سال بعد رياست كميسارياى جنگ اين كشور را بر عهده گرفت.

تروتسكى پايه‌گذار ارتش سرخ شوروى سابق است.

شهرت تروتسكى در تاريخ سياسى شوروى سابق به خاطر اختلافات ايدئولوژيكى وى با استالين است. پس از مرگ لنين، تروتسكى خواستار ادامه مشى لنين در جهانى كردن انقلاب كمونيستى بود. ليكن استالين برخلاف لنين به سوسياليسم و كمونيسم براى يك كشور اعتقاد داشت.

استالين با جهانى شدن كمونيسم مخالف بود، ولى تا زمان مرگ لنين اين مخالفت را بروز نداده بود. تروتسكى كه مهمترين عضو كادر مركزى حزب كمونيسم شوروى سابق و از مؤثرترين چهره‌هاى انقلاب بلشويكى روسيه به شمار مى‌آمد و مورد اعتماد كامل لنين نيز بود به محض مرگ وى سياست‌هاى دورى جستن استالين از لنين را در زمينه انقلاب جهانى كمونيسم به باد انتقاد و حمله گرفت. تروتسكى كه عقايدش عليه استالين بعدها موجب ظهور انديشه تروتسكيسم در صحنه سياسى جهان گرديد، رهبرى جناح مخالف استالين را در درون حزب كمونيست پس از مرگ لنين بر عهده گرفت.

او سستى و رخوتى را كه عارض نهضت كمونيسم شده بود به باد مذمت و انتقاد مى‌گرفت و مخالفت با مسئله جهانى شدن كمونيسم را به منزله زير پا نهادن اصول ماركس و لنين به شمار مى‌آورد و آن را خيانت به انقلاب روسيه مى‌دانست. ولى استالين معتقد بود كه جهانى كردن انقلاب كمونيستى به دلايلى امكان‌پذير نيست. وى در توجيه نظرات خود مى‌گفت مسئله صدور جبرى كمونيسم به كشورهاى جهان نه تنها ممكن است به عنوان مداخله شوروى در امور داخلى كشورهاى ديگر، آن هم در شرايطى كه شوروى به خاطر پيروى از مرام كمونيسم در صحنه بين المللى منزوى است، تلقى گردد، بلكه مردم شوروى به خاطر آنكه به تازگى جنگ خانمان‌برانداز جهانى اول را پشت‌سر نهاده‌اند از هرتصميمى در سياست خارجى كه منجر به ايجاد كدورت ميان شوروى و كشورهاى ديگر گردد و موجد درگيرى جديدترى شود متنفر خواهند بود. استالين معتقد بود نمى‌توان در شرايطى كه نارضايتى‌ها و مخالفت‌هاى ناشى از انقلاب اكتبر در داخل روسيه هنوز به طور كامل سركوب نشده است به فكر صدور انديشه‌هاى كمونيستى به كشورهاى خارجى يا انقلاب جهانى كمونيسم بود. وى مى‌گفت تجربه ناشى از صدور كمونيسم به كشورهاى اروپايى در اولين سال‌هاى پس از انقلاب روسيه كه به شديدترين وجهى در اين كشورها سركوب شدند، نشان مى‌دهد كه جهان در آن شرايط آمادگى چندانى براى پذيرش سيستم نوآورده كمونيسم ندارد.

«تروتسكى» معتقد بود كه استالين به آرمان لنين خيانت كرده است. او رهبرى تمامى مخالفت‌هايى را كه در حزب كمونيست شوروى سابق عليه استالين و روش‌هاى سياسى، اجتماعى، اقتصادى و ايدئولوژيكى وى مى‌شد بر عهده گرفته بود. تروتسكى و استالين كه هردو از همرزمان لنين و از مهمترين چهره‌هاى انقلاب روسيه بودند، چنان دشمن يكديگر شدند كه تروتسكيسم و استالينيسم دو واژه كاملا متضاد شده بود.

«تروتسكى» در 1927 قبل از اجراى برنامه پنج ساله اقتصادى استالين همراه با 75 نفر از اعضاى مؤثر و بلندپايه حزب با مصوبه كنگره پانزدهم حزب كمونيست شوروى سابق از كميته مركزى و سپس از حزب كمونيست اخراج شد و به آلماآتا- مركز جمهورى قزاقستان- تبعيد گرديد. در 1929 از شوروى سابق اخراج شد و تا 1933 در تركيه باقى ماند. وى سپس در اين سال به فرانسه رفت و تا سال 1935 در آن كشور ماند. در سال 1937 غيابا در شوروى سابق محاكمه شد و به رهبرى شبكه توطئه عليه استالين متهم گشت و به مرگ محكوم شد. تروتسكى در همين سال به مكزيك رفت و در 21 اوت 1940 در آن كشور در سن 61 سالگى توسط يكى از عوامل استالين با ضربات تبر كشته شد. قاتل وى يك نفر تبعه بلژيك بود كه در 1943 به بيست سال زندان محكوم شد. او طراح و تشكيل‌دهنده ارتش سرخ بوده و در زمان حكومت لنين رياست كميسارياى جنگ (وزارت جنگ) را بر عهده داشت. (مشاهير سياسى قرن بيستم، ص 129- 126).

(2). تزار كلمه‌اى روسى مشتق از سزار لاتين است و عنوان امپراطوران روسيه بود.

(3). يادداشت وزارت خارجه به سفارت انگليس، 26/ 6/ 1300، اسناد وزارت خارجه، س 1300، ك 57، پ 18، ص 2 و 3.

(4). مراسله وزارت خارجه به بانك شاهنشاهى، 12/ 5/ 1300، اسناد وزارت خارجه، س 1300، ك 35، پ 4، ص 7.

(5). اعلان حكومت‌نظامى تهران، 12/ 5/ 1300، اسناد ملى ايران، شم ت 293000541.

(6). گزارش‌هاى كنسولگرى انگليس در مشهد، ص 104.

(7). اعلان ايالت آذربايجان، 12/ 5/ 1300، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ك 33، پ 14، ص 28.

(8). اين كمپانى همان كمپانى استاندارد اويل است كه در ماه‌هاى بعد با دولت ايران وارد مذاكره مى‌شود. (م).

(9). تلگراف داوود مفتاح السلطنه به وزارت خارجه، 14/ 5/ 1300، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ك 37، پ 14، ص 1.

(10). تلگراف وزارت خارجه به سفارت ايران در لندن، 16/ 5/ 1300، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ك 37، پ 14، ص 2.