امور خارجه و مترجم مظفر الدين شاه شد و در سفر سوم شاه به اروپا از ملتزمين ركاب بود.

پس از صدور فرمان مشروطيت براى تنظيم نظامنامه انتخابات دعوت شد و در اين راه فعاليت زيادى كرد. ميرزا نصر اللّه خان مشير الدوله، اولين نخست‌وزير مشروطيت، او را به معاونت خويش برگزيد و در حقيقت رابط بين نخست‌وزير و مجلس شوراى ملى بود و به همين جهت وزيران كابينه را او به مجلس معرفى مى‌كرد.

در كابينه ميرزا على اصغر خان اتابك اعظم، محتشم السلطنه به كفالت وزارت داخله معرفى شد. در حقيقت سخنگوى دولت در مجلس بود. در اواخر كابينه اتابك براى رفع اختلافات مرزى بين ايران و عثمانى به رياست هيئتى عازم اروميه شد و پس از چندى محمد على شاه حكومت آنجا را نيز به او سپرد. در اين مأموريت مشروطه‌خواهان با وى سازش نكردند و مدتى نيز او را بازداشت كردند و اموالش را به يغما بردند. دول روس و انگليس و عثمانى هرسه از محتشم السلطنه شكايت كردند و خلع او را خواستار شدند و دولت او را احضار نمود.

در 1287 در كابينه ميرزا احمد خان مشير السلطنه به وزارت عدليه تعيين شد و در ترميم كابينه همچنان در دولت باقى ماند. بعد از استبداد صغير در دولت اول مستوفى الممالك ابتدا وزير عدليه بود، بعد به جاى حسينقلى نواب وزير امور خارجه شد و در دور دوم نخست‌وزيرى سپهدار تنكابنى، كه سه بار ترميم شد همچنان وزير امور خارجه بود.

در 1291 در دولت صمصام السلطنه بختيارى ابتدا وزير عدليه و بعد وزير داخله شد. در دولت دوم مستوفى الممالك كه دو بار ترميم شد وزارت دارائى را بر عهده گرفت.

در 1293 به سمت والى آذربايجان و پيشكار محمد حسن ميرزا وليعهد تعيين و رهسپار تبريز شد. زمانى كه آذربايجان تحت اشغال قواى نظامى روسيه بود و بعد عثمانى‌ها وارد آن سرزمين شدند، جنگ بين دو نيروى بيگانه در خاك ايران آغاز شد و روس‌ها تبريز را تخليه كردند و عثمانى‌ها به علت طرفدارى محتشم السلطنه از روس‌ها، او را تحت فشار قرار دادند.

ناگزير وى به قفقاز رفت و از راه اروپا به تهران بازگشت.

محتشم السلطنه پس از ورود به تهران در دولت عين الدوله، وزير امور خارجه و در دولت بعدى، وزير داخله و در كابينه علاء السلطنه، وزير ماليه شد.

در سال 1298 ش، وقتى وثوق الدوله نخست‌وزير با دولت انگلستان قراردادى منعقد نمود كه امور مالى و نظامى ايران تحت نظارت دولت انگلستان قرار بگيرد، به محض انتشار قرارداد، دسته‌اى مخالف و عده‌اى موافق شدند و محتشم السلطنه در زمره مخالفين بود و سرانجام به اتفاق مستشار الدوله صادق، ممتاز الدوله، به كاشان تبعيد شدند. پس از كناره‌گيرى وثوق الدوله و نخست‌وزيرى مشير الدوله، تبعيدشدگان به تهران بازگشتند و مورد استقبال مردم قرار گرفتند.

اسفنديارى در ترميم كابينه فتح اللّه سپهدار رشتى، به وزارت امور خارجه تعيين شد. مدت وزارت او فقط پنج روز طول كشيد. با كودتاى 1299 دولت ساقط شد و تمام رجال ايران از جمله محتشم السلطنه به زندان افتادند.

در تمام مدتى كه سيد ضياء الدين در رأس دولت بود، در زندان به‌سر مى‌برد و بعد از رفتن سيد ضياء از ايران، آزاد شد.

اسفنديارى در كابينه احمد قوام كه بلافاصله بعد از كابينه كودتا زمام امور را در دست گرفت به وزارت امور خارجه تعيين شد و در سال 1301 در دور دوم نخست‌وزيرى احمد قوام، وزير معارف شد و در كابينه بعدى كه رياست آن را ميرزا حسن خان مستوفى بر عهده داشت، در سمت وزارت معارف باقى ماند.

در 1305 در دفعه ششم نخست‌وزيرى حسن مستوفى به وزارت ماليه تعيين شد ولى پس از چند ماه در ترميم كابينه جاى خود را به نصرت الدوله فيروز داد و از دولت خارج شد. اسفنديارى در دور سوم مجلس شوراى ملى از تهران، به وكالت انتخاب شد و در مجلس جزو فرقه اعتدالى گرديد.

در ادوار هشتم، نهم، دهم، يازدهم، دوازدهم و سيزدهم از تهران به وكالت انتخاب شد و از دور دهم به بعد، يعنى چهار دوره، رياست مجلس شوراى ملى را بر عهده داشت. حاج محتشم السلطنه اسفنديارى غير از مشاغل مهم سياسى در مشاغل فرهنگى و اجتماعى و بين المللى نيز همكارى و مباشرت داشت. در 1313 كنگره فردوسى كه با شركت مستشرقين و دانشمندان بزرگ عالم، در تهران و مشهد تشكيل يافت به اتفاق آراء به رياست كنگره تعيين گرديد. در 1314 كه فرهنگستان براى احياى زبان فارسى تشكيل شد، از اعضاء پيوسته فرهنگستان بود. مدتى نيز رياست جمعيت ايرانى جامعه ملل را عهده‌دار بود. در 1316 در مراسم تاجگذارى «ژرژ ششم» پادشاه انگلستان شركت كرد و بعد به دعوت آدولف هيتلر به آلمان رفته با وى ملاقات و مذاكره كرد.

در 1318 براى مراسم ازدواج دختر ملك فؤاد پادشاه مصر با محمد رضا پهلوى وليعهد ايران به قاهره رفت. اسفنديارى در دور سيزدهم مجلس كه افتتاح و شروع به كار آن پس از اشغال ايران توسط نيروهاى بيگانه انجام گرفت با مشكلات بزرگى مواجه بود.

در آخرين جلسه مجلس سيزدهم، از طرف سهيلى رئيس دولت، ماده واحده‌اى به مجلس پيشنهاد شد مبنى بر اينكه اسفنديارى ماهانه ده هزار ريال از خزانه دولت حقوق دريافت نمايد. فوت او در پنجم اسفندماه 1323 در سن 77 سالگى اتفاق افتاد. (زندگى‌نامه و شرح حال رجال وزراى امور خارجه، ص 130- 133).

______________________________
(4). اسناد وزارت خارجه ايران، س 1339 ق، ك 25، پ 1، ص 178.

(5). رود ارس از كوه‌هاى قاليقلا و ارزن الروم سرچشمه مى‌گيرد و به آذربايجان و اران و ارمنستان مى‌ريزد و آب آن از جنوب به شمال مى‌رود.

(6). روزنامه ايران، 10/ 4/ 1300، ص 1.

(7). همان، ص 2 و 3.