نظميه مشهد يك جاسوس ارمنى به نام «بابيك گوكاسف»(BabiK GuKasoff) را كه براى بلشويك‌ها گزارش تهيه مى‌كرد، دستگير نمود. در گزارش به دست آمده از او، اطلاعاتى درباره ژاندارمرى و مقامات و ... نوشته شده بود. 8

* تخليه كامل ايران از نيروهاى روسى‌

قواى روسيه به‌طور كامل خاك ايران را تخليه كردند.

روس‌ها دو توپ صحرايى را به ميرزا كوچك خان و سه مسلسل را به خالو قربان فروختند. دو پزشك و هشت مسلسل‌چى روسى نيز، به خدمت ميرزا كوچك خان درآمدند. 9

* توقيف اسرائيلينكو در تهران‌

اسرائيلينكو در تهران توقيف و تحت نظر قرار گرفت.

براساس اظهارات مقامات روسى، اسرائيلينكو يك نفر از كميسرهاى روس بود كه فجايع زيادى مرتكب شده و با مبالغى از وجوه بلشويكى به ايران فرار كرده بود. 10

______________________________
(1). جنرال كنسول ايران يك بار ديگر، در تاريخ 8 تير 1300 ش در زمانى كه سيد ضياء از محمره مراجعت كرده و عازم بغداد بود وى را در اسكله بندر بصره ملاقات كرد و سيد ضياء در توضيح راجع به برداشت يكصد و بيست هزار تومانى پاسخى داد كه چندان تفاوتى با پاسخ اوليه وى نداشت. متن توضيح سيد ضياء بار دوم به شرح ذيل بود: «بيست و پنج هزار تومان قبل از حركت با اطلاع آقاى سردار سپه از خزانه دريافت شد، مصرف اين مبلغ را ايشان مى‌دانند، غير از اين مبلغ آنچه در مدت سه ماه دريافت شد براى پاره [اى‌] مصارف سرى در طهران و ايالات خصوصا نواحى شمالى بوده است كه نمى‌توانستم به وزارت ماليه علنى حواله بدهم. بنابراين، با مسئوليت خود به اسم خود دريافت داشته به مصارف مهمه كه لازم بوده است، رساندم. قسمت اعظم اين مصارف را آقاى سلطان محمد خان مستحضر هستند براى مصالح دولت كشف مبادى مخارج را مقتضى نمى‌دانم. معهذا، اگر مايل هستيد، از ايشان تحقيق بفرماييد. اما راجع به ايپكيان، ايشان در مقابل دولت مسئوليت ندارند، اين مبلغ هم به امر من به مصارف مربوطه به بلديه رسيده است. 4 شنبه 8 سرطان 1300 بندر بصره» (اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ك 34، پ 11، ص 2).

(2). مراسله جنرال كنسول ايران در بغداد به وزارت خارجه، 15/ 4/ 1300، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ك 34، پ 11، ص 1 و 3.

(3). روزنامه ايران، 3/ 4/ 1300، ص 2.

(4). مراسله چيچرين كميسر خارجه روسيه به وزارت خارجه، 2/ 4/ 1300، اسناد وزارت خارجه، س 1300، ك 32، پ 10، ص 2.

(5). ميرزا طاهر تنكابنى فرزند فرج اللّه، در سال 1242 ش، در كلاردشت مازندران ديده به جهان گشود. وى يكى از شاگردان مبرز ميرزا ابو الحسن جلوه بود به‌طورى كه، پس از وفات جلوه، بيشتر طلاب براى كسب فيض و درك و پرسش مسائل فلسفى به محضر وى روى آوردند.

تنكابنى در دوره اول مجلس شوراى ملى، از طرف طلاب تهران به نمايندگى برگزيده شد و در دوره سوم به نمايندگى از مردم تهران به مجلس راه يافت و عضو فرقه دموكرات گرديد. هنگام وقوع جنگ جهانى اول و حادثه مهاجرت آزادى‌خواهان همراه مليون، با چند تن از سران آنان، همچون سيد حسن مدرس و مساوات به غرب كشور مهاجرت كرد. ابتدا به قم و از آنجا به طرف عراق رهسپار گرديد و در سال 1336 ق، به ايران بازگشت.

در دوره چهارم مجلس شوراى ملى كانديداى انتخابى حزب دموكرات بود و به نمايندگى از مردم تهران به مجلس راه يافت. ميرزا طاهر غير از تدريس و تعليم، در سازمان جديد وزارت دادگسترى، از طرف على اكبر داور وزير وقت دادگسترى، به كار دعوت شد و مدت‌ها سمت رياست دادگاه‌هاى شهرستان و رياست دادگاه‌هاى استان و مستشارى ديوان عالى كشور را به عهده داشت. در جريان محاكمه نصرت الدوله فيروز در محكمه جنايى، يكى از اعضاى هيئت محاكمه بود. در فروردين‌ماه سال 1311 ش، ميرزا طاهر و جمعى از ملاكين و خوانين تنكابن، كلارستان و كجور، دستگير و زندانى شدند. علت ظاهرى قضيه، غصب املاك آنان توسط رضا شاه بود. ميرزا طاهر دو ماه زندانى بود و سپس به كاشان تبعيد شد و پس از قريب يك سال، به تهران بازگشت و مجددا به تدريس پرداخت. ميرزا طاهر تنكابنى سرانجام در آذرماه 1320 ش، بر اثر بيمارى در بيمارستان نجميه تهران وفات يافت و پيكرش در ابن بابويه دفن گرديد. (شرح حال رجال ايران، ج 2، ص 185 و 186؛ زندگينامه رجال و مشاهير ايران، ج 2، ص 294 و 295؛ رجال عصر مشروطيت، ص 71- 70).

(6). سليمان محسن اسكندرى، معروف به سليمان ميرزا اسكندرى، در 1278 ق، در تهران به دنيا آمد. پدرش محسن ميرزا كفيل الدوله، از نوادگان عباس ميرزا نايب السلطنه بود. اسكندرى مدتى روزنامه «عيوق» را منتشر كرد كه مطالب آن مورد پسند ميرزا على اصغر خان امين السلطان صدراعظم، واقع نشد و بلافاصله توقيف گرديد. پنج سال بعد، مدرسه محسنيه را داير كرد كه به سبب برخى مخالفت‌ها مدت طولانى داير نبود. در همين دوران در بعضى مدارس پايتخت به تدريس رياضى پرداخت. اسكندرى در 1324 ق، وارد خدمات دولتى شد. نخست در نظميه به‌كار پرداخت، سپس در اداره كل گمرك مشغول شد و مدتى بعد به كرمانشاه رفت تا ضمن خدمت در اداره گمرك، رياست كل پست آنجا را هم بر عهده بگيرد. در دور دوم مجلس شوراى ملى پس از مرگ يحيى ميرزا برادر سليمان ميرزا به مجلس راه يافت.

در دوره سوم مجلس شوراى ملى، سليمان ميرزا، نماينده مردم اصفهان بود.

در زمان جنگ جهانى اول، ايران بى‌طرفى خود را اعلام كرد ولى سپاهيان روس وارد ايران شدند، اين موضوع باعث شد كه گروهى از نمايندگان مجلس از جمله سليمان ميرزا به قم و از آنجا به كرمانشاه مهاجرت كنند.

پس از فرازوفرودهاى فراوان مهاجران به عثمانى رفتند، اما حمله انگليس به بغداد و وجود اختلاف‌ها باعث متفرق شدن آنها شد. سليمان ميرزا اسكندرى به ايل سنجابى پناه برد، اما انگليسى‌ها او را دستگير و به هندوستان تبعيد كردند. انگليس تا مدتى با بازگشت سليمان ميرزا به ايران مخالفت مى‌كرد. سرانجام سليمان ميرزا پس از پايان جنگ جهانى اول به تهران آمد. اسكندرى در مجلس چهارم نماينده مجلس شد. او در دوره پنجم مجلس شوراى ملى نيز، يكى از نمايندگان تهران بود. در دولت سردار سپه، سليمان ميرزا وزير معارف و اوقاف شد. بعدها وى مدعى شد كه شوروى او را ترغيب به پذيرش اين مسئوليت كرده است. در 9 آبان 1304 مجلس شوراى ملى به رياست سيد محمد تدين، نايب‌رئيس اول مجلس، تشكيل شد و طرحى كه به صورت ماده واحده از طرف نمايندگان تهيه و امضا شده بود، با قيد دو فوريت در مجلس قرائت شد كه مطابق آن انقراض سلسله قاجار و حكومت موقت رضا خان اعلام گرديد، اين ماده به تصويب رسيد و سليمان ميرزا از جمله كسانى بود كه به آن رأى مثبت داد. پس از اينكه، مجلس مؤسسان تشكيل شد، سليمان ميرزا اسكندرى از تهران به مجلس راه يافت اما در مجلس به سبب اعتقادات و مرام سياسى خود، به سلطنت پهلوى رأى نداد. اين موضوع بعدها بر حيات سياسى او تأثير فراوان گذاشت. از اين تاريخ به بعد وى به تدريج از سياست دورى كرد و به صورت آشكار و پنهان به مخالفت با رژيم پهلوى پرداخت. او در اولين انتخابات بعد از رضا شاه از تهران نامزد نمايندگى شد. اما در جريان انتخابات، در دى 1322 در تهران وفات يافت. (فرهنگ ناموران، ج 2، ص 526- 530).

(7). گزارش شعبه سوم مجلس شوراى ملى، 2/ 4/ 1300، اسناد مجلس، د 4، ك 13، ج 4، پ 3.

(8). گزارش‌هاى كنسولگرى انگليس در مشهد، ص 88.

(9). جنبش ميرزا كوچك خان بنابر گزارش‌هاى سفارت انگليس، ص 17.

(10). مراسله وزارت خارجه به وزيرمختار شوروى روس، 2/ 4/ 1300، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ك 2، پ 29، ص 24.