چهارشنبه 5 اسفند 1299/ 23 فوريه 1921/ 14 جمادى الثانى 1339

* تمايل برخى شخصيت‌ها به پناهنده شدن در كنسولگرى فرانسه‌

دو پسر 1 «امام‌جمعه خوبى» 2، با مراجعه به سركنسول فرانسه در تهران از او پرسيدند 3 چنانچه برخى از شخصيت‌هاى ايرانى تمايل داشته باشند به كنسولگرى فرانسه پناهنده شوند، آيا مورد موافقت قرار خواهد گرفت؟ كه اين موضوع از سوى كنسول فرانسه مورد پذيرش واقع نشد. 4

______________________________
(1). امام‌جمعه خويى از دو ازدواج خود صاحب چند فرزند پسر به نام‌هاى محمد امين (صدر الاسلام)، جواد، قوام الدين، اسد اللّه، نظام الدين، جمال، نور الدين و حسن و ... بود. به نظر مى‌رسد آن دو پسر امام‌جمعه خوئى كه به سفارت فرانسه مراجعه كرده بودند، محمد امين (صدر الاسلام) و جواد بوده‌اند. (م).

(2). حاج ميرزا يحيى امام‌جمعه خوئى فرزند حاج ميرزا اسد اللّه امام‌جمعه در سال 1239 ش، در خوى متولد شد حاج ميرزا يحيى امام‌جمعه خوئى از دنبلى‌هاى خوى بود. و تحصيلاتش را در خوى و تبريز و نجف به پايان رسانيد. امام‌جمعه خوئى در دوره اول مجلس شوراى ملى در اثر نفوذ «حاج ميرزا حسن آقا مجتهد» از طرف علماء آذربايجان به مجلس راه يافت.

هنگامى كه مجلس به فرمان محمد على شاه در سال 1287 ش، تعطيل و منحل شد، امام‌جمعه خوئى و ساير رهبران مشروطه‌خواه به پارك امين الدوله پناه بردند ولى محسن خان امين الدوله كه با شاه نيز نسبت داشت، مستبدين را خبر كرد و پناهندگان را به آنان تحويل داد.

پس از استبداد صغير و خلع محمد على شاه از سلطنت و جلوس احمد شاه با نيابت عضد الملك دستور انتخابات دوره دوم مجلس به طريقه دو مرحله‌اى آغاز شد. در اين انتخابات اصل دوم متمم قانون اساسى به مرحله اجرا درآمد و پنج نفر از علماى طراز اول تعيين شدند كه در مجلس مى‌بايست قوانين خلاف شرع را اگر تصويب شد رد نمايند. حاج امام‌جمعه خويى نيز يكى از آن پنج نفر بود.

امام‌جمعه خوئى نيز از جمله كسانى بود كه دستگير شد ولى چون محافظه‌كار بود و قبلا نيز با شاه رابطه داشت، با عذرخواهى مرخص شد.

پس از فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان او مجددا به نمايندگى مجلس شوراى ملى برگزيده شد و در دوره دوم و سوم مجلس نيز حضور داشت.

هنگام عقد قرارداد ننگين 1919 م، او يكى از انتقادكنندگان اين قرارداد بود. او در سال 1304 ش، به نمايندگى از طرف مردم خوى وارد مجلس مؤسسان شد. در سال 1306 ش هنگامى كه حاج آقا نور اللّه اصفهانى در مخالفت با قانون نظام اجبارى خدمت سربازى به قم مهاجرت كرد و روحانيون ساير شهرها نيز به تأسى از او به قم رفتند، رضا شاه از امام‌جمعه خوئى خواست تا به او در خاموش كردن اين شورش كمك نمايد، ولى او نپذيرفت. در اين مورد مخبر السلطنه رئيس الوزراى وقت مى‌گويد: «در غوغاى قم دعوتى كردم كه در منزل من با حضور تيمورتاش صحبتى بشود و در اصلاح غائله قم شركتى داشته باشند. امام‌جمعه تهران و ظهير الاسلام آمدند، تيمورتاش هم حاضر شد، امام‌جمعه خوئى و ميرزا سيد محمد بهبهانى نيامدند.» امام‌جمعه خويى به تدريج به‌علت كهولت سن از سياست كناره گرفت.

با وجودى كه از سال 1310 ش، مجالس روضه‌خوانى محدود گرديد ولى مجالس روضه امام‌جمعه خويى در محرم و صفر برگزار مى‌گرديد.

امام‌جمعه خويى عاقد دختران رضا شاه بود. در سال 1322 ش، قانونى از تصويب مجلس گذشت كه براساس آن مقرراتى براى تربيت واعظان روشنفكر و روحانيون متجدد وضع شده بود و در بهمن‌ماه همان سال، شورايى به نام «شوراى علوم دينى» طى جلسه‌اى با حضور «سهيلى» نخست‌وزير وقت، به همين منظور تشكيل شد كه امام‌جمعه خويى نيز عضو اين شورا بود.

حاج امام‌جمعه خويى در شهريورماه 1324 ش، دار فانى را وداع گفت و در نجف اشرف به خاك سپرده شد. پس از مرگ او فرزندانش كتابخانه شخصى او را به كتابخانه مجلس شوراى ملى هديه كردند. (زندگينامه رجال و مشاهير، ج 1، ص 256- 261؛ شرح حال رجال ايران، ج 4، ص 433؛ خاطرات و خطرات، ص 378؛ خاندان‌هاى حكومتگر ايران، ص 507- 509).

(3). اميل لوسوئور، در اين‌باره اظهار داشت: پسر امام‌جمعه امروز صبح از من مى‌پرسيد: «در اينجا به چه كار مشغوليد؟ اصول حقوقى را كه به ما درس مى‌دهيد، هرروز زير پا گذاشته مى‌شود! كسانى كه از نهادهاى دموكراتيك دفاع مى‌كنند و شما آنان را خردمند مى‌ناميد، از شما درخواست پناهندگى مى‌كنند و شما ايشان را بازپس مى‌رانيد. راستى سنت‌هاى فرانسه‌اى كه به پهلوانى و جوانمردى شهرت دارد چه بر سرشان آمده است؟» ما در اين لحظه در اينجا چه‌كار مى‌كنيم؟ راستش خودم اولين كسى هستم كه اين سؤال را از خودم مى‌كنم. (زمينه چينى‌هاى انگليس براى كودتا، ص 140).

(4). ميوه‌هاى دار، ص 934.