در چنين دينى نه تنها با مسائل عقلى يا تجربى ضديّت و تعارض وجود ندارد، حتى براى به دست آوردن احكام دين، عقل به عنوان يكى‌از منابع اسلام مطرح‌است. چنين‌دينى با اين‌خصوصيات، با سكولاريزم نمى‌سازد و هميشه در صحنه‌هاى فردى و اجتماعى، دينى و دنيوى مطرح مى‌باشد.

3) انديشه جدايى دين و دنيا در جوامع اسلامى‌

در جوامع اسلامى مشاهده مى‌كنيم كه تفكّر جدا انگارى دين از دنيا به اشكال مختلف مطرح شده است. اين تفكّر از طرف گروههاى مختلف در جوامع اسلامى رواج يافته است كه برخى از آنها را مورد بررسى قرار مى‌دهيم.

1- 3) تصوّف و جدايى دين و دنيا

قبل از هر چيز تذكّر يك نكته لازم به نظر مى‌رسد كه منظور ما از تصوّف، تفسيرى است كه ميان دين و دنيا، يك نوع تعارض مشاهده كرده و براى رسيدن به اهداف معنوى، راهى جز رها كردن دنيا و نعمتهاى دنيوى و انجام رياضتهاى سخت نمى‌بيند. بنابراين، اين نوع تفسير با عرفان حقيقى تفاوت اساسى دارد و از آن متمايز است. در تصوّف، افكارى از قبيل فرار از دنيا، ذمّ و تحقير زندگى دنيوى و تحقير علم و استدلال را مى‌نگريم. تاريخ، ظهور و توسعه اين تفكّر را در جوامع اسلامى، از نيمه اوّل قرن دوم هجرى بيان مى‌كند.[1] بزرگترين مظهر تصوّف در گام اوّل، تحقير دنيا و فرار از تعلقات دنيوى و جميع شئون مربوط به زندگى اجتماعى است كه فرد با تصوّر تضاد و جدايى دين و دنيا، به آن معتقد مى‌باشد. در اين صورت فرد صوفى از زندگى اجتماعى دنيوى مى‌برد و به عزلت نشينى روى مى‌آورد و هر گونه استفاده از نعمات دنيوى را بر خود حرام مى‌كند.

[1] - عباسعلى عميد زنجانى، تحقيقى در تاريخ تصوّف، ص 84.