نتايج احترام به حقوق متقابل حاكم و مردم‌

بنابراين با جعل خداوند يك سرى «حقوق و تكاليف» بين مردم شكل گرفته است. عده‌اى داراى حق هستند و عده‌اى در مقابل آنان داراى تكليف مى‌باشند. اكنون اين پرسش مطرح است كه چه آثار و نتايجى بر اين حقوق و تكاليف مترتب است؟ امام (عليه‌السلام) در ادامه كلام خويش مطالب ارزش‌مندى در باره اهداف تشكيل حكومت و وظايف مهم «حكومت و مردم» بيان مى‌دارد و مى‌فرمايد:

«فَلَيسَتْ تَصْلُحُ الرَّعِيَّة الّا بِصَلاحِ الْوُلاةِ و لا تَصْلُحُ الْوُلاةُ إلّا بِاسْتِقامَةِ الرَّعِيَّةِ. فَاذا ادَّتِ الرَّعِيَّةُ إلى الوالى حَقَّهُ و ادَّى الوالى الَيْها حَقَّها عَزَّ الحقُّ بَيْنَهُم و قامَتْ مَناهِجُ الدِّينِ، و اعْتَدَلَتْ مَعالِمُ العَدلِ، وَ جَرَتْ عَلى اذلالِها السُّنَنُ، فصَلَحَ بِذلِكَ الزَّمانُ، و طُمِعَ فى بقاء الدَّولةِ، وَ يَئِسَتْ مَطامِعُ الاعداءِ[1]

پس رعيت اصلاح نمى‌شود جز آن كه زمامداران اصلاح گردند، و زمامداران اصلاح نمى‌شوند جز با استقامت رعيّت. و آن‌گاه كه مردم حق رهبرى را ادا كنند، و زمامدار حق مردم را بپردازد، حق در آن جامعه عزّت يابد، و راه‌هاى دين پديدار، و نشانه‌هاى عدالت برقرار، و سنّت پيامبر (صلى الله عليه و آله) پايدار گردد، پس روزگار اصلاح شود و تداوم حكومت اميد رود و دشمن در آرزوهايش نوميد گردد.

اگر مردم به وظيفه خويش نسبت به حكومت اسلامى عمل كنند و حكومت اسلامى نيز به وظيفه خود عمل نمايد، آن‌گاه جامعه ايده‌آل اسلامى تحقق خواهد يافت، بركات و خيراتش فراگير گشته، شامل حال همه مردم مى‌شود. اولين نتيجه تحقق چنين جامعه ايده‌آلى اين است كه «حق» عزت يافته، مردم در مقابل آن احترام و خضوع خواهند داشت و براى تحقق هر چه بيشتر حق و اصول آن در جامعه اسلامى تلاش و فداكارى خواهند نمود و در نهايت، جامعه به سعادت دنيا و آخرت نزديك‌تر مى‌گردد. در مقابل، چنانچه‌

[1]. نهج‌البلاغه، ترجمه و شرح فيض الاسلام، خ 207.