است و مستلزم كفاره، و اگر دروغ بى‌اهانت باشد «فسوق» است، و اگرا هانت بى‌دروغ باشد «جدال»، و اگر هم دو باشد هم فسوق است و هم جدال، و در هر صورت حرام است و كفاره دارد.

مسأله 2- در مطلق جدال، گرچه به گونه قسم باشد، لغت معينى عربى با غيرعربى شرط نيست، بلكه اصلًا در انحصار لغت نيست كه با اشاره و عملى هم امكان‌پذير نيست.

مسأله 3- چنانكه گذشت «جدال» كه از محرمات احرام است در انحصار «لا والله و بلى والله» نيست، كه گاهى قسم است و جدال نيست، و گهى جدال است و قسم نيست، و گاهى هم قسم است و هم جدال، چه دروغش و چه راستش، و انحصار دادن جدال به قسم همچون انحصار دادن فسوق به دروغ برخلاف آيه مباركه است.

مسأله 4- در جدال با قسم است، تنها قسم به اسمى از اسماء خدا كافى است و در انحصار «الله» نيست، بلكه: رحمن رحيم خالق رزاق و مانند اينها كه در اختصاص خداست نيز حكم قسم را دارد و حديث «لا حلف إلا بالله»: قسم نيست مگر به خدا، تنها نظر باسم «الله» ندارد، بلكه هر اسمى از اسماء خدا كه طبعاً قسم به خدا خواهد بود، چنانكه در سائر احكام قسم نيز چنان است.

مسأله 5- كفاره جدال در انحصار برخى از اقسام جدال است و نه همه، و از جمله جدال با قسم است و شايد به همين علت هم نوعاً جدال در باب احرام تفسير به قسم شده است، ولى بحث كفاره و اينكه اصولًا جدال از محرمات احرام است جداست.

مسأله 6- قسم راست در مقام اثبات حق و يا براى احترام مؤمنى يا مقامى محترم، گرچه بيش از دو مرتبه در حال احرام باشد نه حرام است و نه كفاره‌