3. قائد و سايس مسلمين در صدر اسلام پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و اله و سلم بوده است و پس از وى، ائمّه اطهار عليهم السّلام هستند و سياست و تدبير امور جامعه از وظايف آن‌ها بوده است.

4. مسائل سياسى و تدبير امور جامعه، مختص به آن زمان نبوده و از مسائل مورد ابتلاى مسلمين در همه زمان‌ها و مكان‌ها است. در زمان حضور ائمّه به علّت پراكندگى شيعيان، دسترسى آنان به حضرات ائمّه عليهم السّلام به سهولت امكان‌پذير نبوده است. باوجوداين، يقين داريم كه آن‌ها كسانى را به تدبير اين‌گونه امور منصوب مى‌كردند تا امور شيعيان مختل نشود.

ما احتمال نمى‌دهيم كه در عصر غيبت، امامان شيعه مردم را از جامعه به طاغوت‌ها و عمّال آن‌ها منع كرده باشند و درعين‌حال، سياست را مهمل گذاشته و كسانى را بر تدبير سياست و رفع خصومت و ديگر نيازهاى اجتماعى مهم تعيين نكرده باشند.

5. با توجّه به لزوم نصب ولىّ از طرف ائمّه عليهم السّلام، به ناچار، فقيه عادل براى احراز اين منصب، متعيّن است؛ زيرا هيچ‌كس معتقد به نصب غير فقيه به اين سمت نيست. پس بيش از دو احتمال متصوّر نيست: اوّل آن‌كه ائمّه عليهم السّلام كسى را به اين سمت منصوب نكرده باشند و فقط آنان را از رجوع به طاغوت‌ها و سلطان جائر منع كرده باشند. دوم آن‌كه فقيه عادل را به اين مسؤوليت منصوب كرده باشند. براساس مقدّمات چهارگانه قبل، بطلان احتمال اوّل روشن مى‌شود. پس قطعا فقيه عادل به ولايت منصوب است.[1] آيت اللّه جوادى آملى نيز برهان عقلى تركيبى خويش را چنين تقرير مى‌كند:

صلاحيت دين اسلام براى بقا و دوام تا قيامت يك مطلب قطعى و روشن است ... و تعطيل نمودن اسلام در عصر غيبت مخالفت با ابديّت اسلام در همه شؤون عقايد و اخلاق و اعمال است. تأسيس نظام اسلامى و اجراى احكام و حدود آن و دفاع از كيان دين و حراست از آن در برابر مهاجمان، چيزى نيست كه در مطلوبيّت و ضرورت آن بتوان ترديد نمود. هتك نواميس الاهى و مردمى و ضلالت و گمراهى مردم و تعطيل اسلام، هيچ‌گاه مورد رضايت‌

[1] - البدر الزاهر فى صلاة الجمعة و المسافر، ص 72- 78.