بزرگ‌ترين اشتباه ليبراليسم به عنوان بزرگ‌ترين مدّعى آزادى در جهان امروز، شكستن حريم اخلاق و مرزهاى عفاف و قربانى كردن معنويت و ارزشهاى انسانى به پاى آزادى افسار گسيخته است. ليبرال‌ها گرچه «معتقدند اجازه دادن به نشر آثار و تصاوير مستجهن، يك چيز است و تأييد و تصديق آنها چيز ديگر» و گرچه مى‌گويند كه آنها هم به اندازه ديگران از چاپ و نشر تصاوير مستجهن متنفّرند، تفاوتى كه با ديگران دارند در اين است كه براى تساهل يا آزادى گزينش و روشهاى منصفانه ارج بيشترى قائلند. «اما چنين به نظر مى‌رسد كه پاسخ ليبراليسم به انتقادها به نحو فزاينده‌اى آسيب‌پذيرتر شده و مبانى اخلاقى آن نيز به نحو فزاينده‌اى ناروشن گرديده است. وقتى ارزشهاى مهم ديگرى- صرف‌نظر از تساهل و آزادىِ انتخاب- در خطر است، چرا بايد به اين دو ارزش اولويت داد؟»[1]

حدّ آزادى‌

گفتيم كه باور راستين به آزادى و دغدغه آن تنها ويژه كسانى است كه آزادى را در معناى فراگيرش جستجو مى‌كنند و آزادى را در درون و برون مقدس مى‌دانند. هيچ انسان آزادى‌خواه واقعى را نمى‌توان يافت كه تنها مدافع آزادى بيرونى باشد. زيرا معناى آن افسارگسيختگى است. از همين‌جا مى‌توان به اساسى‌ترين مبناى تقسيم آزادى‌ها به «آزادى‌هاى مشروع‌» و «آزادى‌هاى نامشروع‌» در فرهنگ دينى پى‌برد. تأمل در همه مواردى كه در شرع مقدس اسلام، محدوديت‌هايى بر آزادى بيرونى انسانها قرار داده شده و برخى از انواع آزادى‌ها ممنوع گرديده است نشان مى‌دهد كه موضوع خدشه وارد شدن بر «آزادى درون» به ميان آمده است.

از آنجا كه هويت انسانى به آزادىِ درونى انسانى پابرجا است در مقام تزاحم ميان آزادى بيرونى و درونى، آزادى درونى مقدم داشته مى‌شود. در تعارض آزادى بيرونى با درونى بناچار بايد يكى را انتخاب نمود. اگر آزادى، آزادگى را به اسارت در آورد به حكم عقل و شرع و براى دفاع از آزادى بزرگ‌تر، آزادى كوچك‌تر را بايد تعديل نمود.

[1]. مايكل ساندل، ليبراليسم و منتقدان آن، ص 5 و 6.