فصل هفتم: آزادى‌

آزادى تكوينى و آزادى حقوقى‌

اين پرسش كه آيا بشر آزاد است يا تحت سيطره اراده‌اى برتر، و نيز مباحث «جبر و اختيار» درحوزه فلسفه و كلام، مربوط به آزادى تكوينى يا آزادى فلسفى است.

آزادى تكوينى عبارت است از امكان صدور ياترك فعل از سوى فاعل بدور از تأثير الزام‌آور عوامل يا موانع عادى يا فراعادى. اين آزادى همان اختيار فلسفى است.[1] بدين ترتيب اين باور و اعتقاد كه انسان در آفرينش خود به‌گونه‌اى است كه در انجام يا ترك آنچه اراده مى‌كند، مقهور و مجبور اراده ديگرى نمى‌باشد و موجودى گزينش‌گر و انتخاب كننده است، اعتقاد به آزادى تكوينى انسان است و تنها پس از پذيرش اين قسم از آزادى است كه مى‌توان از آزادى تشريعى يا حقوقى سخن گفت.

آيات فراوانى از قرآن كريم بر آزادى تكوينى انسان دلالت دارند:

ما راه را به او نشان داديم؛ خواه شاكر باشد [و پذيرا گردد] يا ناسپاس.[2]

در دين هيچ اجبارى نيست و راه از بيراه به خوبى آشكار شده است.[3]

[1]. على‌اكبر رشاد، دمكراسى قدسى، ص 109.

[2]. إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِراً وَإِمَّا كَفُوراً. انسان( 76): 3.

[3]. لَاإِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنْ الغَىِّ. بقره( 2): 256 و نيز: وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَآمَنَ مَنْ فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعاً أَفَأَنْتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ. يونس( 10): 98- 99.